Biratiya gelan û Sulhedînê me yê Eyûbî

Di dîrok û çanda xwezayî ya mirovahiyê de tu car biratiya gel û netew û êl û eşîran tuneye, çawa ku ya şêr û pilingan, fîl û deveyan jî nîne...

Lê, êl û eşîr carinan wek ker û hespan leqî hev bûne, têkiliyên wan bi hev re çêbûne ji ber ku ji zimanê hevûdu fehm kirine. Jixwe di civaknasiyê de(sosyolojî) ev taybetmendî bi kurtasî wiha hatiye gotin;

“mirov ji nasan hezdike, biyaniyan neyar dibîne ”
Gotinek mezinên Alemanan heye; “şeytên di tiştên hûrik de, di kitkitan de veşartî ye”

Gava hûn dîroka mirovahiyê bi zimanê serdest û desthilatdaran bixwînin, bona ku hûn nekin teq û req, bona ku hûn sernerm û mulayîm bin, ew tim û tim behsa (qala) biratiyê dikin. Lê, ger hûn bikaribin pufî ser rûpelên dîrokê bikin û xweliya ku ew serdestên xêrnexwaz lê reşandine bikaribin bidin alîkî, hûn ê bibînin ka kîngê, ka çawa biratiya gelan pêkan e, mimkûn e...

Roman, an mitrıp, di warê pîşesazî û mûzîkşînasî û reqsê de pîspor nebûna, de ka hesab bikin, çi dihat serê wan çi nedihat...

Cihû an yahûdî bazirgan û bankerên herî jêhatiyê cihanê nebûna ka hûr û kûr lê bifikirin, kok û aca wan 3 hezar sal berê diqelandin, an na...

Ermeniyên me kurdan, hesinker û nalbend û aşvanên me nebûna, gem û zînê hespên me çênekirina,  gelo me yê wan di qûntarên çiyayên xwe de bihewandina?

Di desthilatdariya împaratoriyan de ger axa çandiniyê bê serî û bê binî , hejmara mirovên cotkar û rençber hindik nebûya, yên xwedî bîr û baweriyên cuda, yên rengê çermên wan ne ji yê serdestan,  dikaribûn hebûna xwe bigihandina heta roja îro!

Kurd ne xwedî çiyayên asê bûna, di mêranî û mêrxasiyê de deng venedabûna kî xwe heyran û qurbana çavên wan ên reşbelek dikir û sing û berê Mezopotamyayê dikir nesîbê nefsa canê wan...

Min çend seyhatname xwendin, bi çavên serê xwe dîtin ku; tu biyanî- dixwazî bila qasêdê Xwedayê jorîn be- bê bertîl û bê xelat nikaribûye ji bajar û gundê xwe derkeve û biçe dereke din! Arminus Vambery ku qasêdê Evdihemîdê Xûnxar e, bi eslê xwe cihû ye û bi mabesta lêkolîna alayên qazakan diçe li Asyaya navîn digere, Îbnî Batûta ereb e û di sedsala 9’an de li gelek deveran digere , Decalvijo sefirê Îtalyayêye û  bo serdana Tîmûr ê yekalî di sedsala 15’an de diçe Asyaya navîn. Berhemêvan gerokan bixwînin; hûnê bibînin ka çi tê serê wan çi nayê !

Di zarokatiya min de, wek îro tê bîra min; gava mezinên me bi şevkî li derekî dûrî gundê xwe diman, an di nava çiyayên eşîrên biyanî re derbas dibûn, zirav li wan diqetiyan, ji tirsa heft selewatan danîn, hewara xwe didan Şêx Elî yê me yê Paloyê...

Li amerîkayê, di sedsala 19’an de serdestên “kapîtalîzma hovane” ku ew bûn yên reşikên Afrîkayê bi sedan salan wek xulam û şivan û gavan û cotvan û pale kiribûn ber qayişê, bi darê zorê dixebitandin, berjewendiyên xwe di wekhevî û biratiya(!) gelan de dîtin û hinek kemçûran avêtin ber reşikan... ji ber ku ew jî bubûn xwedî pere û pol (dirav, sermiyan), lê nikarîbûn biçûna dikanên “çermsipîyan”, perêyê xwe xerckirina... Hilberî(îstîhsal) heta tu dibêjî zêde bubû, lê mezaxî(serf, xerckirin) di cih de sekinî bû... Piştî her dû şerên cihanê li Ewropayê jî mirovhezî (hûmanîzm) gihîştibû asta herî bilind. Ew bi qurban û bi heyrana gelên Afrîkayî û Asyayî bûn jiber ku di van şeran de bi mîlyonan mirovên terr û can hatibûn kuştin û ew mehkum û muhtacê keda biyaniyan bûn...

Kenê guran bi wan dihat; “bi şev zarokên xwe bi tirkan ditirsandin aş dikirin, dikirin xewê; lê bi roj, ji bo berjewendiyên xwe, wana bi bando û mizikayan pêşwazî dikirin, datanîn ser ser û ser çavên xwe...”

Ger doh, kurd nebûna leşker û parezwanên tirkan, li ber neyarên wan nebûna şûr û mertal, gelo aqûbeta ermenî û rum û asûriyan nedihat serê wan?

Ger îro em kurd, nebin berhevkarê pembûyên rasta Edenê, em nebin koleyên nanoziko yên atolyeyên tekstîlên Stenbolê, em nebin karkerên avahiyên metropolan, xebatkarên kanalîzasyonan, tirk me di bajarên xwe de dihewînin?

Ez dixwazim çend gotinan jî derheqê Sulhedînê me yê Eyûbî de li we kerem kim.

Hevalno, di dem û dewrana mirovahiyê de çend û çendik şerwanên jîr û jêhatî, mêr û mêrxas û egîd derbas bûne hûn ji min çêtir dizanin... Lê ji wan gelek kêm û hindik canik û camêr bûne şoreşger, înqilapger... Şoreşger ew e ku beriya her kesî bi bi hinek tiştan bihese, hinek tiştan biafirîne û ji bonê têbikoşe, mucadele bike...

Şoreşger ew e ku civatê ji binî ve bihecîne, biguherîne...

Şoreşger ew e ku hesabên wî, nêrînên wî fikr û ramanên wî mejiyên mirovan serwext bike, bi sedan salan riya wan ronî bike...

Belê Sulhedînê me yê Eyûbî camêr bû, mêr û mêrxas bû şerwanek kesnedîtî bû... A xwedê heta tu dibêjî oldar bû, misilman bû... lê hezar mixabin, ew şoreşger nebû...

Hin rewşenbîrên me dibêjin : “wê demê neteweperwerî nîn bû , lewma ewî ji bo kurdan tiştek nekiriye...” Ji xwe derd û kula me jî ev e... Wê demê ji bo zimanê kurdî hinek tiştan bikiriba dibû şoreşger!
Kêlikên gorên mezinan bi kurdî bi xemilanda dibû şoreşger.
Navê Hesenkeyfê (Hisn-i Keyfa) bikira Hisnê Kurdan dibû şoreşger...

Ez mînakek jî ji dîroka Împaratoriya Romaniyan bidim ;

Jul Sezar 51 sal beriya zayînê Welatên frankan û golî(gal) û seltî û vîzîgotan dagir dike... Dibîne ku di her gelî û newalî de zimanek xerîb e, di her deştekî de çandek biyanî ye ! Ew tîne, çiqas servedarî (îmtîyaz) hene dide kesên hînî zimanê Latînî dibin, bi Latînî diaxifin: Mafê bazirganiyê, mafê leşkerîyê, mafê xebatê, mafê rêveberiya kar û barê dewlwtê...

Bi vî havî netewên cûr be cûr ên Ewropayê bi dilê xwe hînî zimanên latînî dibin, lê jiber ku amûrên ragihandinê wek îro ne zêde ne ji wan netewan her yek  zimanê fermî bi şiklek û bi şêweyek cuda fêr dibe, dielime. Piraniya zimanên ewropaiyan bi vî şiklî ji Latînî zane.

Sezar, bi vî karî, rê li ber çanda hevbeş a ewropiyan vedike û çend sal şûn ve Ewropa bi tevahî tê ser ola Xirîstiyaniyê...

Bi ya min hîmê yekîtiya Ewropayê wê rojê Sezar lêkiriye, ne kesek din... Hevalno, şoreşgerî tiştek wusa ye... Bimînin di xêr û xweşiyê de. Mamoste Marûf