Ji dawîya meha cotmehê vir de, di
encama êrîşên dron* ên Tirkan de nêzîkî sed kes hatin kuştin. Emran Feroz**; 27 Berfanbar 2016
Bi daxwiyaniya Wezareta Parastinê, di dawiya cotmehê de, li parêzgeha Colemergê ya li başûrê Tirkiyê dikeve, herî kêm heftê û du mirov hatine kuşti
10ê sermawezê, li Şirnexê, ew jî li başûrê welêt dikeve, nozdeh kesên din,
herî dawî du roj piştî vê bûyerê, li Bakûrê Iraqê şeş mirov hatine kuştin.
Wek her carê, hikûmeta Tirk û medyayên sereke, êdî tev veguherîne Ajansa Anadoluya dewletê, qurbaniyên balafirên bêmirov bi gişkî wek "terorîst" nîşan dan.
Di havîna 2015 de, aloziya di navbera Dewleta Tirk û Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) de - ku Tirkiyê, Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û Yekîtiya Ewrûpayê wê wek rêxistineke terorîst dihesibîne- dîsa gur bû û pêv re Başûrê rojhilatê Tirkiyeyê dîsa ket nav pencên şer. Qadên pir mezin ên herêmê yên bi giranî Kurd lê dijîn, ji aliyê artêşa Tirk ve hatin bombe kirin. Bi ya medyaya dewletê, di meha borî de deh hezar "terorîst" an hatine kuştin an jî hatine girtin. Heta niha ti qurbaniyek “sivîl” nehatiye ragihandin. Di axaftinên rayedaran de li wan deveran jixwe hîç sivîl tune ne.
Alîkîve jî , rêxistinên mafên mirovan yên wek Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî kiryarên artêşa Tirk bi tundî rexne dike, liv û tevgerên wê wek çalakiya “nefîkirina girseyî ya gel”, operasyonên wê wek “kampanyaya înfazên kolektîf” rawe dike.
Made in Turkey
Teza hikûmeta Tirkiyê ya li ser şerê xwe yê li başûrê welat, ji ber gelek sedeman bi gengeşiyan têrtijî ye. Ji wan yek jî taktîka bi dorfirehî bikaranîna dronên bi çek e.Tirkiye, li herêma xwe ji şeş welatên ku balafirên bêmirov ên çekbarkirî bikar tînin yek e. Amerîka, Brîtanya, Îran, Rûsya û Îsraîlê bi bi van makîneyên mirinê, mirovan ji xwe re kirine hedef û dikujin.
Bernameya Tirkiyeyê ya balafirên bêpîlot ên çekbarkirî nisbî ne diyar û şefaf e. Heta çend sal berê jî Tirkiyeyê ev teknolojî ji Îsraîlê dikirî. Ev danûstendin heta ku Tirkiye dronên xwe bi xwe hilberîne kudand.
Îlona dawî, Selçuk Bayraktarê rêveberê şîrketa “Baykar Teknolojî”yê, bi navgîniyaTwetterê da zanîn ku wan dronên TB2 yên % 100 resen Tirk derxistine holê.
Bi vê daxwiyaniyê re çapemenî “bikaranîna yekem drona tirk a li dijî terorê” bi quretiyek mezin ragihand.
Paşê rayedaran behsa serkeftin li ser serkeftinê kirin. Bayraktar TB2, di şerê artêşê ya bi terorê re êdî koza herî girîng a artêşê bû.. Dema goh didî argûmentên fermî, bawer dikî ku ev dron terorîstan hildibijêre û wan tenê dikuje.
Lê mixabin rastî ev e ku, çi model dibe bila bibe, beriya êrişên wan, ti kes nizane ka kê bê kuştin û
dîsabi her awayî em baş pê dizanin ku divê meriv ti car “bawerî bi çavkaniyên rêveberiyê û daxwiyaniyên fermî" neyne.
Terorîzm; çi hebe bikurisînî nav de, dibe
Êdî ji tu kesî nayê veşartin ku li Tirkiyeyê tekane azadî, azadiya sergirtin û bincilkirina rastiyan e û herêmên Kurdan ên welêt bi sansûreke kesnedîtî ve rûbirû ne. Dewlet dixwaze bandor li vegotina medyayê bike û li gorî xwe rastiyeke din biafirîne.Di warê retorîkê de, şerê bi dronan ê Tirkiyeyê gelek dişibe yê dewletên din ên wek Îsraîl û YDAyê. Dewleta tirk îdia dike ku dron çekên taybet in ku tenê terorîstan dikuje. Jixwe pirsgirêk jî ji vê peyvê (terorîst) dizê û destpê dike. Têgeha terorîzmê rast û net nayê pênasekirin. Bi vî hawî ew dibe amûreke rewakirina her cûre şîdeta dewletê.
Feraseta Enqereyê;
“çi li hundir, çi li derve, bi çi awayî dibe bila bibe, kî bi PKKê re xwedî têkilî be ew terorîst e. Her wiha sivîlên niştecih ên herêmên di bin kontrola PKKê de jî terorîst in”.wekî din artêş tim û tim îdia dike ku şervanên PKKê sivîlan ji xwe re dike mertal. “Mertalê zindî” gotineke pir naskirî ye û dewletên wek YDA û Îsraîl û hwd. pê xwe ji berpirsyariya kuştina sivîlan rizgar dikin.
Rastî ev e ku, di welatên ketine nav pencê balafirên bêmirov ên çekbarkirî de pirî caran hedef sivîl in.
Tevlîbûna nav refên şervanan hêsantir dike
Meriv dikare, herêmên eşîrî yên Pakîstanê yên bi Efxanîsta re hemsînor in û ji 2004an vir de rastî êrişên dronên amerîkan tên, wek mînak bide dest. Bi ya Bûroya Rojnamevanîya Lêkolîner a navend li Londonê ye û bala wê li ser dronan e, tenê %16 yê qurbaniyên teşhîskirî yên dronên Amerîkan ên li Pakîstanê milîtanên tund in. Her weha, endamtiya El Qaydê li ser %4ê wan tenê hatiye îspatkirin.Li Yemenê, bombebaranên bi ser komciwînên wek dîlan û hwd. de jî- ku dronan di navbera salên 2014 û 2105an de ji xwe re kiribûn hedefên asayî jî- sivîlkujeriyên bi vî rengî ne.
Aliyê din ve, komên milîtan ên li herêmê, bi xêra hemwelatiyên ku dixwestin tola xizmên xwe yên bubûn qurbaniyên dronan hilînin, gelek xurt bûn.
Beytulah Mehsûd, serokê Talîbanên Pakîstanê, ji Daily Times of Lahorê re weha dibêje; " Sê meh digeriyam ku çend merivan tevlî tevgerê bikim, di dawiyê de bi zorî 10-15 kes peyda kir an na. Piştî êrişên Amerîkayê min bi hêsanî 100-150 dilxwaz bidest dixistin.
Gelek çavdêran jî bala xwe dane îdiayên derheqê dronan de. Van demên dawîn, ji Encûmena Têkiliyên bi Derve re Micah Zenko da zanîn ku dron, di êrişê de, ji alî rastkirina hedefê de ji balafiran lawaztir e. Zenko, dema êrişên dronên êrişê yên Amrîkan ên li Pakîstan, li Yemen û li Somaliyê û êrişên balafiran ên li Iraq û dide ber hev digihîje wê encamê ku dronên çekbarkirî yên bêmirov, ji yên bipîlot 20 caran bêtir sivîl dikujin.
Ger rewşa dronên Amerîkayê ev be, ma ne hewce ye meriv bikeve şikê û ji xwe pirs bike, gelo di encama êrişên dronên Tirkan de jî heman tişt dibe yan na...
Sûcê şer?
Tesbît û pênasekirina qurbaniyên sivîl bi çavdêrên bêalî(serbixwe) dibe. Di dema şerên “xwedêgiravî nûdem” de karê wan ji her carê girîngtir û zehmetir e.Bi navgîniya rojnamegerên serbixwe em dizanin ku dronên amerîkan li Pakîstan, li Yemen û Somaliyê sivîlan kuştine.
Dîsa bi xêra rojnamegerên wêrek û bi navgîniya Rêxistina Alîkariyê ya Neteweyên Yekbûyî ya li Efxanîstanê (MANUA) em ji “sivîlên li Efxanîstanê di encama êrişên hewayî yên NATOyê de tên kuştin” agahdar dibin.
Çendikî berê, rayedaran carek din eşkere kirin ku ew hewcedarî bi zelaliyê (şefafbûnê) nabînin: Piştî ku Neteweyên Yekbûyî di êrişeke dronan a di dawiya meha Îlonê de li herêma Nangahar a Efxanîstanê pêkhatî de kuştina pazdeh sivîlan piştrast kir, rayedarên Amerîkayê hewl dan ku ketina NYê ya nav bargeheke Amerîkayê ya li Kabûlê qedexe bikin, an bisînor bikin.
Tu şik û şubhe tuneye ku li Turkiyeyê, bi taybetî bo hikûmeta îro, zelaliya (şefafî) lêpirsînan ne tiştek girîng e. Ev helwest, cesareta kesên li ser "sûcên pêkan ên şer " lêkolîn dikin dişikêne.
*Balafirê bêmirov ê çekbarkirî
.
Nêrînên di vir de hatine vegotin aydîLes opinions exprimées dans cet article n’engagent que leur auteur et ne reflètent pas nécessairement la politique éditoriale de Middle East Eye.
- **Emran Feroz, rojnamegerekî bêalî ye. ji dê û bavê efxan li Avûstûryayê çêbûye û gihîştiye, niha jî li Germanyayê dijî û bo gelek kovar û rojnameyên almananan dinivîse. Her weha ew bi zimanê ingilîzî bo El Cezîrê Ingilîzî, The Atlantic, AlterNet et TeleSUR jî dinivîse.
Heman demê ew sazûmankarê “bîranîna Dronan , abîdeya sanal a bo bîranîna qurbaniyên dronan” e.
Wêne: Dronek bi bombebarana balafiran re hemwext li ser bajarê Kobanê difire. Cotmeha 2014 AFP
Wergera ji weşana Fransî ya MIDDLE EAST EYE
Mamoste Marûf
