20.09.2009

Kurd û Umetparêzî û kûtxwurî û ûrtkorî

Kurd, piştî Ereban – em sedem û rê û rêbazên vê yekê bidin alîkî- hatin ser dînê Mihemed. Em encamên misilmanbûna Kurdan yên jiyana vê cihanê -ya derewîn- ya aborî, civakî û giyanî erdnîgarî bidin alîkî û bi gotinek gilover bibêjin; Kurd bi hatina ser hîdayetê “bihûşta rengîn a Xwedayê Jorîn a li cihana din” bi têra xwe heq kirin. Hin kes û kesayetiyên ji çîna hewas a (bi qewlê kurdan; bijarte û zana) yên Kurdan ji dewra tabîûn (ên sehabîyan dîtibûn) bigire heta dawiya dewra Osmaniyan, çi ji eşq û evîna Xwedê, çi ji tirs û xofa dojehê be, xwe bi fermanên Xwdayê Jorîn ve ewqas bi dil û can girêdan ku zar û zênç, kofî û kulfet, mêrg û zevî, pez û dewar, welat û netew, ziman û nasname tev dan alîkî û di rêya Mihemed (S.E.W. S) de carinan bûn canfedayên xwîna xwe kirî çavan, carinan jî bûn ji wan derwêş û alim û helbestvanên dilşewat û alîkî ve digiriyan şev û roj bi her dû çavan, aliyê din ve Jî dua û niviştan dikirin ji bo hakanên Selçûkiyan, xelîfeyên Ebasî û Emeviyan, padîşahên Osmaniyan ên di dilqê Xelîfeyên rûyê Cihan... Wek mînak; Sulhedînê me yê Eyûbî, Ebû Henîfe’yê me yê Xoresanî, melayê me yê Goranî, Fuzûlî’yê Beyatî, Nabî’yê Ruhayî, Nefî’yê hesenqeleyî, Seîdê Kurdî û nizanim kî û kê êdî... Ez ji wana re dibêjim Esilkurdên umetparêz ên pişt bi biyaniyan ve girêdayî. Bi mîlyonan kesên ji doxîna wan ketî, di dirêjahiya bi sedan salan de di nav birayên xwe yên misilman de ji binî ve bişifîn heliyan çûn. Bi mîlyonan Rewadî û Êlwarî yên ji pişta Sulhedînê me yê Eyûbî, li ser axa Azerbaycana veguherîn bûn bûn Ezerî. Bi deh hezaran hemwelatiyên Şêx Seîdê Kurdî, yên di dawiya sedsala XIX’an de dest bi hemaliya Xanên Stenbolê kiribûn di şêst heftê salan de, ji xizaniyê xelas bûn, hinek pûrt bi wan ve hat, bi tevahî veguherîn tirkên sipî. Neviyên ên din jî dîsa di nav gelên din de heliyan, winda bûn. Axir û aqûbet; ji wan ûrtkoran tu kes nema ku li ser gorên wan bisekinin bi kurdî bibêjin: “- Kalo, pîrê, vaye ez hatim!” û ji wan re fatiheke bixwînin; ji wan mezinên me yên berê re; yên bi nav û deng ên jibo dînê Mihemed û jibo Xelîfeyan bi zimanên wan ên Erebî, Farisî û Osmanî wek bilbilan dixwendin, wek Ristemê zal şer dikirin, wek ewrên bi şiliyê barkirî rondikan dibarandin... Dîsa ji heman nifşê hin kes û kesayetî derketin – bê ku xwe ji ol û mezheb bikin- ji refê xwe veneqetiyan, çi kirin bi zimanê xwe, li ser navê gelê xwe kirin. Ew jî bûn leşkerên Xelîfeyan û bi şûr êrişî neyarên dînê Mihemed kirin lê di şûna “Allah! Allah” de, digotin “elah, elah”... Ew jî lavayî Xwedayê jorîn dikirin, hêstir dibarandin; lê di şûna ku bibêjin; “Allah adin zîredelîm evvela; ...her îşî asan eder Allah ana”; digotin “ Hemd bê hed be bo xwedayê rebê alemîn; ew Xwedaye daye me dînê mubîn”. Ew kî ne? Elî Hrîrî, Baba Tahêrê Hemedanî, Ehmedê Xanî, Melayê Cizîrî, Şêx Seîdê Paloyî, Seyîd Rizayê Dêrsimî, Melayê Batê, Feqiyê Teyran, Celadet Bedirxan, Seydayê Cîgerxwîn, Mehmûd Baqsî, Şivan Perwer, Mihemedê Ûzin û filankes û bêvankes... Di sedsala XX û XXI. de, her çiqas ji bela polîtîkayên bişaftinê (asîmîlasyonê) yên dagirkeran gelek ji wan xwe ji ziman kiribin jî, tevahiya Kurdên tekoşer û azdîxwaz, bi taybetî serok û şervanên Tevgera Azadiya Kurd, li peyî van rewşenbîr û lehengan çûn û bi gotinên wan kirin; rabûn û rûniştandina wan şopandin; û şîretên wan kirin guhên xwe... Kî çi dibêje bila bibêje ev rê- bi qasî ku em pê dizanin- hezar sal e vebûye. Kes û kesayetiyên di vir de meşiyane di kozik û çeperên netewî de cihê xwe girtine. Belê beriya şoreşa Bûrjûvaziyê ya Fransî wek hemî gelan Kurd jî ji zanîna “netew-dewletê bêpar bûn; lê divê mirov -digel bi hezaran astengiyên derûnî, aborî û civakî - navekî li israra bikaranîna Zimanê Kurdî ya hin rewşenbîr û lehengên Kurdan ên dewra Ebasî û emevî û Eyûbî û Selçûkî û Osmaniyan bike...
...
Rabit ji me jî cihanpenahek
Peyda bibitin me padişahek
Şîrê hinera me bête danîn
Qedrê qelema me bête zanîn
... Ehmedê Xanî
Divê mirov ev Kurdên
stûxar, sêwiyên umetê, nivîskarên van beytên jorîn ên bi hesreta eferimekî xelîfe û şah û padişahan-ên Xwedê giravî parêzwanên hemî misilmanan- çûn ber rehma Xwedayê Jorîn”
û
binyatkurdan( kûrt kokenlî), yên pişt bi biyaniyan ve girêdayî; esilkurdên “methiyexwend û mersiyexwend” ên di koşk û serayên serdestan de bi îzet û îkram ezimandî, kurdên di nav zêr û zîvan de xeniqandî û gevizandî”
ji hevûdu veqetîne...
Îjar em werên ser diharê binyatkurdên pişt bi biyaniyan ve girêdayî yên kûtxwur (Kût; nanê ketî nav axa tedûrê û ji hêla mirovan ve nayê xwarin) ên îro... Çi îtîrafkar, çi çepgir, çi rastgir, çi umetparêz, ên dûrî rê û rêxistinên Kurdan, ên dûrî tevgerên azdixwazên Kurdan, ên neyarê tevgera Azadiya Kurd, tev bi hev re ji vê çînê ne. Ew tev li ser hev, lê carinan dor bi dor kûtxwurên desthilatdar û serdestên îro ne.
Ev nivîs têra hemî kûtxwurên esilkurdan nake, loma ez dikim hinek qala kûtxwurên îro yên ketine dilqê Osmanîparêzan bikim. Ew jî wek yên pêşiyên xwe dibistan û medresexwendî yên gelê xwe ne; lê di zimanê serdestan de wek bilbil in; ji wana pirtir jîr û jêhatî ne. Hevokên wan wek yên Fuzûlî û Nabî û Nefî bi şox û şeng, şêrîn û şekirî ne. Ew jî wek generalên dagirkeran ên pêsîr bi madalya û nîşan û bi tîtik û pîtikan xemilandî; ew ên xwedî bi dehan nav û ûnvanan; xwedî gelek ûnvan û payeyan in; şêwirmendê Şarederiyê yê esilkurd, ûstadek esilkurd, şêwirmendek serokwezîr ê esilkurd , rewşenbîrê esilkurd, civaknasê esilkurd, osmanîparêzê esilkurd, Îslamparêzek esilkurd, sîyasetmedark esilkurd, karsazek esilkurd, dîroknasê esilkurd, terîqneqşîyê esilkurd, televîzyongerokek esilkurd, dijberek esilkurd, Kurdek sipî hwd... Gelekên wan pêşiyên xwe digihînin şêx û melayên berê, yên di dema serhildanên kurdan de, destşûştî, lingşûştî li ser post rûniştî... Ew şecerexwendên ewqas jêhatî ne ku bi sedan bav û kalên xwe bê sekn û bê qerar li dû hev rêz dikin û dawiya dawîn xwe bi awakî bi nîjadkî an bi Şêx Evdilqadirê Geylanî ve an bi Xalidiyan ve an bi Ebasiyan ve girê didin û pesnê xwe bi vê esaletê didin, xwe pê mezin dikin; lê gava kesek rabe bibêje “ ez bi hezaran salan e Kurd im; ji Kurdan hez dikim” wî bi İrqçitî û nîjadperestiyê tewambar dikin û lê pêşniyariya “tecdîd-î îman û tecdîdî Nikah” dikin. Ew hemî dagirkerên li çar aliyê Kurdan, ji çermreşên Afrîkayê bigire heta Peştûnên Afxanîstanê, ji niştecihên girava Tîmora Rojava bigire heta Ûygûrên Çîn û Maçînê wek bira dibînin. Gava dikevin tengasiyê bi her dû çavan ser wan de digirîn; lê gava Kurdek ehlê Sinet mêyla kurdek elewî û Êzidî û yaresanî bike, an dilê wî bi Ermenî û Asûrî û Kildanyek bişewite, mafê wan rebenan jî biparêze; an jî bi demokrasîxwaz û aşitîxwazên Cihanê yên nemisilman re têkilîkî dayne di cih de bi termînolojiya serdest û dagirkerên hezaran salan dest bi dijûn û êrişan dikin: “ Kafirê bê dîn û bê îman! Dijminê Dînê Mihemed! Xurufiyê dojehmekan!” Hin caran jî bona ku her kes bizanibe ew ji wan ronakbîrên di zanistê de pir kûr û modern in; ji her dû cihanan( ser erd û bin erd) jî haydar in, bi têgehên nûjen ên ji lîteratûra – bi qewlê wan- ji kafirên bê dîn û bê îman deynkirî jî êriş û kufuriyan dikin: “sekûlerê di şopa Kemalîstan de!” “Ateîstê kurê satanîstan! Marksîst û Stalînîsto! Carinan jî xwe li bijîşktî û li hekîmtiyê datînin û teşhîs û tedaviya “Kurdên şiyar û bixwe hesiyayî” didin ser milên xwe:” PKK rewşa derûniya Kurdan travmatîze kiriye; divê ev travma bi rê û rêbazên Osmaniyan, bi waez û şîretên şêx û meşayîxan (bi yên bav û kalên wan ên hevkar; ne bi yên welatparêzan), bi biratiya misilmanên ehlê sinet û wel cemaat bê dermankirin... Di pêşniyariyên wan kûtxwuran de, di modela wan a ji ber pergala riziyayî ya Osmaniyan girtî de, Elewî, êzidî, Ermenî, Asûrî û kildanî tev li ser hev tebaya kafîrûn in û tenê layiqê baca “xerac û cîzye” yê ne... Her çiqas bi awakî aşkere nebêjin jî, bi ya wan jin û mêrên enî naçe ser sicdê, terkî selat, jinên porvekirî, sosyalîst, araqxwur bi tevahî rafizî yên gunekar in û ne layiqî hurmet û rûmet û nîmetan in; li wan maneyan digerin, fesala xwe bibînin wê qetla wan jî helal kin. Kûtxwurên Osmanîperest dijber û neyarên şêx û meşayîx û zana û mela û oldar û nimêjkarên Kurdan ên demokrat û azdîxwaz in. Niha ew hevkarên AKP’ê, endam û bendewarên post û meqamên li jor in; lê axir û aqûbet, dawiya dawîn, ew jî wek Nabî û Nefî û Fuzûlî, ebter û ûrtkor in. Mamoste marûf

Biranînek ji eydên berê yên Serhedê

- Kurê min, dîza girarê pir kelî ye; wê bibe dayne nav berfê, bila bicemide. Çawa ku mele got Elahû Ekber, zûka bîne ser sfrê. Nebî nebî mîna wê rojê tu dîsa nerijînî!

“- Wê dayê, her ro her ro çima ez? Ma Tehso jî vê ziqûmê naxwe?”

-D’ez qurbana wan çavên te yên reş belek; îro erefat e, ev xêr bila ya te be.

Tu ji Tehsîn mezintir î, baqiltir î... Ez ê piştî şîvê rûnêm, bêrikek mînanî çuwal bi dêriyê kurê xwe ve bidirûm. Tu dizanî rojî îro diqede, sibeh eyd e, tu yê ji dayika xwe re eydaniyê tovkî...

Tu rast dibêjî, dayê? Ka li kuye dîza girarê?”

Eyd ... Gava ev peyv li ber guhê min diket dilê min dibû civîkek navgundî û di hundir de dikir tepatep. Min zûka dîza girara bi kel anî derve, danî ser kurşe û di nav xewn û xeyalan de li benda ezana mele mam û mam...

Sibeh ez ê serê şeveqê rabim, dêriyê xwe yê cêb mezin lixwe kim, porên xwe şekim, kumê xwe yê ji pirtiyên rengbireng bidim serê xwe... Ma ez ê kîngê ji vî dêriyê qeremandol xilasbim; mîna mezinan şal lixwe kim? Wîîî Xwedê qe li hev neyne, Diya min wê dîsa moriya şîn bi tûncika min ve girêde... Ezê bêjim na, ewê bêje “tu yê nezerî bî kurê min!” Reşo jî yekî bi tûncika xwe ve bike ez ê jî pê qaîl bim... Erê, erê ez ê wer kim.

Gelo bêrika Reşo ji ya min girtir be? Na looo, xalojna min qe qêmîşî pirtiyan dike?

Gelo Zeze vê carê porteqalan bide an gûzan? Xwezila gûz bida. Par hejdeh gûzên min çêbibûn...

Kûçikên mala Hecî Xalis girêdayî bin? Heger Beredayî bin ez ê biqîrim; malêêê, kûçikê xwe girêdin, wa mêvan têêên!

Qeliya Meta min a Eyşo mabe tu divê? Bi Quran ez ê jê bixwazim, ma ne eyd e...

Kuro, Hecî Kalo dîsa ji min bipirse;
 “ –Sediyê min, sibeh ez werêm mala we tu yê çi bidî ber min?”

ez çi bikim, çi bibêjim? Guz? Na. Porteqal? Na. Mewûj û kişmîş? Na, na qutiya wî serqûçkî tijî ye. Hah, weleh min dît! Ez ê binê beroşê, binê şîr bidime kalo... Ma ji wî xweştir?

Gelo Nesîbeya jina Apê Evqadir, ji min dewa hêkên xwe bike û bibêje; kûçikê heram te çima diziya min kir; ez ê çi bikim? Na, na Xalê Evqadir pê re hêrs dibe dibêje; keçê eyd û erefat e; kêfa zarokan neşikîne. Kurê min bibêje ma ne hêkên apê min in; ez dixwum, ji kî re çi?

Silo’yê çarek (elewî) goşt bide ber me ezê bêjim na xalo; ez naxwum, mele gotiye destkoja we heram e. Gelo, dilê wî ji min bimîne? Namîne, namîne; ma dilê kesî ji gotinên mele dimîne!

Gelo ez çiqas eydanî berhevkim? Min bêrika xwe carek tijî bikira û bihatima malê û vala kira; carek din, carek din... Nîvrokî Xakî min li hespê xwe siwar bikira bibira gundê Kuneroviyê, li wir jî mal bi mal bigeriyam, paşê bi erebeya servekirî biçûma Erziromê mala Seyîdxan, mala Harûn, mala Hecî Baran, Mala...

Elahû ekber, elahû ekber!

Sibeh cejn e; cejna we pîroz û bimbarek be...
---------------------------------------------------------------------------
Dîz: qûşxaneya ji axê çêkirî
Dêriyê qeremandol: Berê dêrî li zarokên lawîn dikirin. Ew dêrî, ji pirtiyê reş ê erzan dihat dirûtin. Navê wî pirtiyî qeremandol bû.
Girar: Ev girar bi dew û dan tê çêkirin, li herêmên din wek “mehîr” tê binav kirin û nok jî dikeve nav û cemidî tê xwarin. li girara dew a Serhedê germagerm tê xwarin.
Kurşe: Berfa cemed girtî, berfa hişk.
Tûncik: Berê porên zarokên lawîn di tanga ser guhan de glover dihatin birîn û parçeyek por li ser eniyê dirêjkirî dihat hîştin. Jê re tûncik dihat gotin. Dayîk kumên rengînî çêdikirin didan serê wan û tûncikê tenê li derve dihîştin û morî, pelikên zêr û zîv pêve dikirin dixemilandin.
Mamoste Marûf

EZ ÇAWA 4Ê GULANA 1961’AN Jİ DAYÎKA XWE BÛM?

  Salên salixa ji dayîkbûna min didin, salên bi cih kirina serweriya komarê bû.   Ji Enqereya kambax wêdetir demokrasî û azadiyeke nîvçe, li...

Nivîsên zêde hatine xwendin