1.10.2019

NEFT Û KURD Û KURDISTAN

11ê Gulana sala 1941an, di rojnameya Frensî ya bi sernavê "Le Progres" de derheqê Iraqê de ev gotara balkêş hatiye weşandin. Min vê nivîsê hêjayî wergerandinê dît, ji ber ku li ser dilê emperyalîstan çi hebe eşkere daye der.

  Tirkiye, Îran, Iraqa wê demê xwedêgiravî netewdewlet in û  ji aliyê netewên Tirk, Faris û Ereban  ve tên bi rêve birin. Di rastiyê de emperyalîstan di pêvajoya Şerê Cihanê yê Yekem de, bi hin kes û kesayetiyên van welatan re bazareke qirêj  kirine, bi şertê pejirandina berjewendiyên wan, mijîna hebûna welatên wan,  xwarina ked û xwîn û xwîdana gelên wan bi wan re li hev kirine.  Statûya Faris, Tirk û Ereban wek kolonîtiyeke sergirtî be jî bi vî şertî hatiye pejirandin. Ew bûne xwedî netewdewletên xwedêgiravî serbixwe... Lê Kurd...?
 Emperyalîst Kurdan  wek netew, axa li ser dijîn wek welatê wan nedîtine. Bi ya wan , mirovên li vê herêmê xxwe wek Kurd pênase dikin êl û eşîrên hov û dirînde ne. Komemirovên talankerên ne layîqî netewbûnê, ne layîqê dewletê ne... 

Sedema vê nêrîna şaş û qesdî çiye, heger temenê min têr bike ez ê bi belgehan binivîsim.vê gavê bi kurtasî evqas tenê dikarim bibêjim ; sedema sereke  di netewbûnê de bi derengî ketina Kurdan be, ya ji wê jî mezintir û girîngtir neteweperestiya  Bûrjûvaziya Ermenan a li derve qûna xwe kutabû deriyê emperyalîstên Rojava, di hindur de jî bi serdest   û desthilatdarên Osmanî re hevkarî dikir, ji Dewletê pereyekî bêhesab dixwar. Wan baş dizanibû ku heta li ser erdê ku Ermen û Kurd bi hev re dijîn Kurd hebin,  netewdewleteke Ermen ne pêkan e. Ji ber wê jî wan,  him li derve him li hindur Kurdan har û hov û dirinde û bêpergal dan nasîn. Bona berjewendiyên wan ên di nav  dewleta Osmanî de zirar nebîne, bona rastî dijminatiya padîşah û dewletê neyên ji nîveka sedsala XIXan heta komkujiya mezin, heta meriv dikare bibêje carnan piştî komkujiyê jî, bûrjûvaziya Ermenan rexnegirtina li  faşîzma Tirk neda ber çavan, çi sûcê dewletê hebe piranî kiriye stûyê Kurdan û gelê din ên Anatolî û Qefqazan . Ev propagandaya neyînî ya bûrjûvaziya Ermenan heta roja îro jî bandoreke mezin li Ewropiyan û li Tirkên spî yên TRê kiriye. Ez dixwezim ronakbîrên Kurd li bersîva vê pirsê bigerin: kî, çima nehîşt Kurd tevlî nîqaşên derheqê qedera ser erd û bin erdê axa xwe bibe.? 
Hin derûdorên Kurd û dostên Kurdan, gunehê  bêrûmetiya Kurdan a li ber çavê Ewropiyan dikin stûyê Selahedînê Eyûbî. Ev îdia  ji binî ve pûç û vala ye. Selahedînê Kurd ji aliyê Ewropiyan ve tim û tim bi rêzdarî hatiye bibîranîn. 

Ev nûçeya ez wergera wê li jêr pêşkêşî we dikim, him dek û dolabên emperyalîstan pir xweş dide der, him jî bi çi çavî li Kurdan dinêrin, teswîr dike, him çawa wan li derveyî bazara nefta welatê wan hîştine pir xweş radixe ber çavan. Ev nivîs gorî berjewendiyên Frensaya li ser neftê pêşî bi Ingilîstanê re, paşê jî bi Elmanyayê re ketibû ber qayîşê hatiye nivisîn. Piştî ku Kurd,  bi Erebên Iraqê re li dijî Ingilîstanê tevlî şer dibin, Frensa îcar pişta Kurdan miz dide, pesnê wan dide...  (Bo vê ji kerema xwe vê belgehê bixwînin   https://mamostemaruf.blogspot.com/2019/09/sere-cihane-ye-2em-u-kurd.ht  )

IRAQ, WARÊ EFSANE Û NEFTÊ

Li nexşeyê binêrin, Qraltiya Iraqê ya paytext Bexda ye, ji başûr ve bi Erebîstana Siûdî, ji Rojhilat ve bi Îranê ve ( Persa berê) ji bakûr ve bi parçeyê Asyaya Tirkiyeyê û bi Sûriyeya mandataya Frensayê û bi Mezopotamyaya Mandataya Ingîlîstanê ve dorpêçkirî ye.  

 Xêra Iraqê, welatê heta doh berdar lê îro bêber ya wê bigihîje Ewropiyan qadên wî yên neftê (kêleg) tenê ye. Nefta xav a herêma Mûsil û Kerkûkê ya li Bakûrê welêt. Ev neft bi lûle dikişe Hadîtayê ya li zikê Iraqê ye,  li wir lûle dibe du mil, yek di ser Heyfayê re diçe Filîstînê, ya din diçe Trîpoliyê, bendera biçûk a  deryayî ya Sûriyeyê ya li Bakûrê Beyrûdê dikeve. 

Hebûna nefta vî welatî tim hatiye zanîn. Tiştekî nû hebe ew; bikarîna endûstriyel a neftê, ji wê jî nûtir li vê quncikê cihanê xebitandina  wê ya aqilane ye.

Sê hêz bo bidestxistina rezervan ketine qirika hev: Frensa, Elmanya, Îngilîstan, Ûris û Dewletên Yekbûyî yên Amerîka...Hêza sêyem Gulbenkyan Beg,  Ermenekî him bû dîplomatekî di xizmeta Tirkiyeyê de, him jî bû  fînansorekî keysbaz û  maceraperest...

Hevpeymanên ku dawî li Şerê Cihanê ( yê 1 em) anîn du hêz li derve hîştin: Elmanya û Ûris. Li Konfeansa San-Remoyê çar şîrketên karger hatin erêkirin, bêyî pir tişt bê gotin Gulbenkyan bi para xwe ya  "ji gişkî  % 5" qayîl bû.

Her şîrket  ji hilberînê %23.75 distîne lê baş dixwiyê ku şîrketên Îngilîz û Sakson di ser yên din re hatine girtin. Ka binêrin di rastiyê de ev çar  şîrket kîjan in: Anglo-Persan (Birîtanya), AngloSaxona şirîkê Royal Dutch(HolandoBirîtanîk), Standard (Amerîkî), Şîrketa Neftê ya Frensî.

.Iraq bi hilberîna salane ya 430.000 ton di nav welatên hiberînerên neftê de heftemîn e. 

Bi ya pisporan ev rêje gorî  potansiyela mezin a Iraqê gelek hindik e. Bi ya wan be,  şîrketên Anglo-Sakson bi zanetî hilberîna nefta welat kêm dikin.

Ji aliyê din ve li jorê welat 600.000 Kurdên bêpergal, hov, talanker ên rûxandina lûleyan ji xwe re kirine edet... 

Ji 1927an vir de Iraq, qaşo be jî welatekî serbixwe ye lê heta van salên dawîn bi Brîtanyaya Mezin re xwedî xweş têkilîyên dîplomatîk e. 

Xaziyê yekemê li dû Faysalê yekemê hevalê Lawrence, li Ingilîstanê xwendibû. Lewre xwe wek efserên Ewropî girê dida. Ew sala 1939 li ser stêrina têmpêleke lûks a Emrîkî mir. Qeza bû lê, meriv nikare bibêje ji rêzê bû an hinek bubûn sedem. Kî dizane..?

Xaziyê yekem li pey xwe kurek hîşt, Faysalê IIem, desthilatdarê îro, kurikek  şeş salî, qralê herî piçûk  cihanê. 


Seraya qraliyetê di nav daristanokeke Xurmeyan a Bexdayê de li peravê  Dîcleyê ye û  ji jor ve du qubeyên zêrîn tevî çar mînareyên wê û ziyareta Evdilqadirê Geylanî  dibîne.

Bi liv û tevgerê kenê guran tê. Polêsên jin ên welat, di bin tavê  de  xwe spartine bin sîwanên renrengî û bi vî awayî ew welat  ber bi modeya Ewropî ve tehm didin. 

3yê Avrêlê li vî bajarê birîndar hikumet ji kar hat xistin. Serokê Konseyê Taha El Heşimî dest ji peywira xwe kişand. Naîb reviya. Dibêjin  Nûrî Seîd Paşa jî,  ji zû de ye  serokê partiya Ingilîzparêz e û yek ji hevalên berê yê Lawrence bû,   ketiye destê komplokeran. 

Reşîd Elî yê  hevalbendiya Elmanyayê diparast û  ji çend mehên dawîn ên sala çûyî dest danîbû ser rêveberiyê aniha  desthilatdariyê bi gişkî  stendiye.


5ê Avrêlê, du roj piştî xistina hikumetê Hatina leşkerên Ingilstanê her tiştî dîsa serobino kir. Iraq li dijî Ingilîstanê ket nav şer û dest bi operasyonên dijî bîrên neftê kir.

Ji Rojnameya  Le Progrès de la Côte-d’Or 10 ê Gulana 1941 (Werger; Mamoste Marûf)




17.09.2019

Şerê Cihanê yê 2em û Kurd

Dema Şerê Cihanê yê 2yem diteqe,  Kurdên Başûr bo tolhildana bêbextiya ku Ingilîzan bi Şêx Mehmûdê Berzencî kiribûn,  li dijî Ingîlîstanê tevlî şer bubûn. Rojnamevanê Frensî  A GUISSAN helwesta Kurdan weha şîrove kiriye. 

 ŞERÊ LI MEZOPOTAMPYAYÊ

Kurd, yekîneyên birûsk ên artêşa biçûcik a Iraqê

PARIS, 10 ê Gulana 1941an (Ji daraştina me ya Parîsê)
Gelo leşkerên welatekî bi gelheya xwe sê mîlyon û nîv,  wê bikaribe bi leşkerên ku Îngilîstanê heta niha bi keştiyan şandine û aniha jî ji Hîndîstanê dikişîne Iraqê?

Heger her tişt bi hejmara leşkeran bibe, hêzên rêveberiya Iraqê li dijî Îngilîstanê  seferber kirye pir xofdar e.
Artêşa Iraqê heta doh ji 24 tabur û 12 bateryayan, yekîneyeke siwariyên hêştiran, yeka lewazimê û du yekîneyên motorîze pêk dihat.
Lê, heger meriv alîkariya bi rêhewayê ve ji Iraqê re bê şandin qe hesab neke jî, divê hêjayiyeke istîsna li hêza wê zêde bike: Kurd.
Li Rojhilata Navîn gelheyeke di şer de ji wan hostetir tine. Pîşeya şervaniyê, Kurd ne tê de, di nav hemû Ereban de qedr û qîmeta xwe ji dest daye. Di dîrokê de hemû merivên wan ên hêja şervan bûn, yê herî navdar bêşik Selahedîn...
Tirkên ji çol û çiyayên Asyaya Navîn veqetiyayî û bi lez û bez ber bi Rojava ve herikî û çendik û çend welatan serî li ber wan  tewandî, dema  ber bi  "sînorê dewleta Osmanî û Îranê yê Kurd lê  bûn" ve hatin, mecbûr man kevirê xwe di ber xwe de berdin û azadiya wan nas bikin. Yek ji Sultanê wan dawîn, Abdulhamît tenê di dawiya sedsala XIXan de, ew jî bi zora zêr û bi rêya bikaranîna hesasiyeta wan a olî bi ser ket û bo tepeserkirina Ermenan  yekîneyeke cerdevaniyê ya bi xwe ve girêdayî bi wan da birêxistin kirin.
Kurdên wîlayeta Mûsilê, yên "mirazê wan ê damezirandina dewleteke serbixwe ya tevî erdên xwe yên di nav dewletên cînar de mayî di çavê wan de hîştî" bi şerê Cihanê (yê yekemîn) re xwe di nav dewleta nû ya Iraqê de hişk dorpêçkirî dîtin. Pir neçû serî rakirin lê, ji aliyê balafirên Îngilîstana ji ber berjewendiyên xwe yên di Bexdayê de bubû parêzvanê wî welatî, hatin ceza kirin.
Piştî serhildana dawîn a sala 1932yan peymaneke hatibû mor kirin. Bi wê peymanê re Bexda di dibistan û di dadgehan de bikaranîna Kurdî jî di nav de,  hin mafên Kurdên Mûsilê nas kiribû. Dîsa ew ê di karê dewletê de û di fermandariya artêşê de jî bihatina erkdarkirin.
Îro Iraq xêra vê polîtîkayê dibîne: Kurd li dijî Ingilîzan şerekî dijwar dikin. Tolhildan bo wan qanûneke pîroz e, wer dixwiyê ku  wan bombeyên Ingilîzan ên konên wan ên bi xeml û rewş wêran kiribûn, xaniyên wan ên wek kewarên mêşan noqî axa çolên Mezopotamyayê  kiribûn hêj ji bîr nekirine.
                                                       A.    GUISSAN


21.06.2019

Nameya 18ê pûşpera 2019an


Ji raya giştî re;
Kamuoyuna duyuru;

Min pêwîstî pê dît vê daxwiyaniyê bidim; ji ber ku bi munasebeta grevên birçûbûnê yên van demên dawîn ez bêgav mam navçêtî bikim; ev yek jî rê li ber hin bûyeran vekir.
Son ölüm oruçları ve açlık grevlerinin sona ermesi vesilesi ile kullanmak durumunda kaldığım şahsi inisiyatifim konusunda, olası gelişmeleri de dikkate alarak bu açıklamayı yapma ihtiyacı duydum.
HDP bi çalakiyên xurt û şok rê li ber tecrîd û girevên birçîbûnê negirt û dîsa ez mecbûrî navçêtiyê kirim. Vê yekê jî rê li ber geşdanî û nîqaşên nû vekirin. Bi hevdîtinên hefteyî derfet çê bû ku ez him bi rayedarên dewletê re têkilî daynim, him jî nêrînên xwe ragihînim raya giştî. Ev derfeta hevdîtin û çûn û hatinê ya dewletê da min, pêşî di nav gel de wek bi AKPê re hevkarî, paşê jî wek piştgiriya CHPê hat nîşandan. Ev her du nirxandin jî dûrî rastiyê ne...

Min derheqê pêvajoya aştiyê de mi qala helwesteke hûr û kûr û qethî kiribû.
Çözüm sürecine ilişkin daha derinleştirilmiş ve netleştirilmiş bir tutumdan bahsettim.
Min bi vê ferasetê li bûyerên niha nêrî.
Mevcut gelişmelere bu perspektiften baktım.
 Hefteyeke berê bi riya parê zeran mi dabû zanîn ku bo dîtina rê û rêbazeke çareseriya pirsa Kurd min pir serê xwe êşandiye û ji berê pirtir ez amade me. Min peyameke sergirtî lê xurt da dewletê û  HDPê lê HDPê ez fêm nekirim.Di şûna ku di hilbijartinê de bêalî bimîne û riya hevdîtinan veke piştgiriyeke mezin da namzetê CHPê. Bi dehan wekîlên xwe hat Stenbolê, ket nav kûçe û kolanan...!


Rewşa îro ev e; uslûba bi xirecir a mora xwe  li pêvajoya aştiyê da û ya ji atmosfera ananevîyaTirkiyeyê ne cudatir, di serî de  pirsgirêka Kurd, hemû pirsgirêkên civakê  girantir dike.
Çözüm sürecine damgasını vuran ve Türkiye'nin geleneksel iklimini aşmayan, dolayısıyla sürekli çatışmacı ve kutuplaştırıcı üslubun başta Kürt sorunu olmak üzere tüm toplamsal sorunları ağırlaştırdığı ortaya çıkmış bir sonuçtur.
Ji berê de li Tirkiye de du eniyên bozber hene û li dûv berjewendiyên siyaseta rojane bi hev re xirecir dikin. Ev her du enî dema bi hev re dikevin ber qayîşê pirsa demokrasiyê û birîna kûr a Kurdan nakeve bîra wan. Her du jî dibin noker û parêzvan û mîlîtanên alaya sor spî, yekparçebûna Tirkiyeyê, dibin pisporê aboriyê û têkiliyên bi emperyalîstan re. HDP jî li ber bayê yekî dikeve, dikeve bin çengê yekî  û bi heman şêweyî xwedêgiravî siyaset dike. Kes wê wek muxatab qebûl nake. Bi ser de pirsgirêkan dike gilokeke bê derman. Her du alî hevûdu bi nêzîkbûna HDPê û bi piştgiriya terorîzmê sûcdar dike. Ji belaya siyaseta rojane doza Kurd li ber çavê gel cihê xwe yê wîjdanî û exlaqî ji dest dide, mafdariya xwe wenda dike, dibe terorîzm...


Rastiya Tifaqa Komarê û ya  Netewê ev e lê, Tifaqa Demokratîk a HDP nûnertiya wê dike danûstandinên demokratîk û çareserîxwaziyê ji xwe re kiriye bingeh û rêgez.
Cumhur ve Millet ittifaklarının bu gerçekliğine karşılık HDP'de ifadesini bulan demokratik ittifak ve bağlantılı demokratik müzakere opsiyonu çözüm odaklı olmayı esas almıştır.
Rastiya her du enî û bere û tifaqan  ev e( AKP+MHP= CHP+IYIPARTÎ) Bo berjewendiyên xwe yên siyasî û aborî ketine ber qayîşê. Demokrasî û çareseriya pirsgirêka Kurd ne xema wan e. jixwe ew sedema damezirandin û hebûna wan ne ev e...Lê HDP? Mala we mîrat nebe, we çi zû ji bîr kir...! Ma me HDPê bo demokratkirina Tirkiyeyê û xweseriya Kurdistanê nedamezirandibû...? HDP bi xwe ne eniya demokrasiyê bû...? Di nav wê de Kurd û Tirk, Ereb, Çerkes, Laz, Gurcî, Qeraçî, dîndar, Xwedênenas, Elewî, Sunî, karsaz û karker nûnerên her kesî cih negirt...?
We çima kilîta reş li deriyê HDPê xist û CHP û ÎYÎPARTÎyê wek eniya demokrasiyê bi nav kir? We çima eşkere piştgiriya wê eniyê kir...? Hûn qasî Temel Karamollaoglû jî siyaseta TRê nizanin...Wî rasterast, eşkere piştgiriya neyarê xwe nekir, ji ber ku bo siberojê ji wan jî hêviya dengstendinê dike. Çima wek kerê boz xwe wek neyarê AKPê teşhîr bike...? Me HDPê wek alternatîfa sêyem damezirand û xwest  xwest hîmê pergala 120 salî ya TRê ya bi du partî ya dûrî demokrasî û mafên mirovan bileqînin, bihejînin û hilweşînin...! We çi kir...?
Heger mirov girantirbûna pirsgirêkên navxweyî yên civakî, herêmî û kûrewî bide ber çavan parastina vê alternatîfa sêyem pir û pir kûr û girîng e.
Önümüzdeki dönemde gerek iç toplumsal, gerek bölgesel ve küresel sorunların daha da ağırlaşacağını göz önünde bulundurarak bu üçüncü yol tavrının korunması büyük bir önem ve anlam ifade etmektedir.
Heta ez eşkere nebêjim hûn fêm nakin: Bo çareseriyê HDP, ango alternatîfa sêyem a demokrasîxwaz pir girîng e...! Li ber bayê du eniyên din nekevin. Sikura gelê kurd berdin. Bila Kurd bi dilê xwe biçin ser sandoqan û bi dilê xwe dengên xwe bidin. Heger dengê xwe bidin partî û namzetên ku bajarên  wan rûxandin, zarokên bi saxî şewitandin hûn bo kê têdikoşin...? Bo girseyeke evqas bêrûmet û bêşeref meriv can dide...? Helbet Kurdên xwedî şeref û heysiyet dizanin dengên xwe bidin kê...! HDP di vê mijarê de bila bêalî be, notr be, bêdeng be. Gel kîjan partî, kîjan  enî  demokrasîxwaz be, aştîxwaz be, bo çareseriyê xwedî proje be, wê dengê xwe bide wê...! Ev bi xebata HDPê ve na,  bi hişmendî û  bi asta polîtîk a gelê Kurd ve dibe û gelê Kurd ji HDPê polîtîktir e, serwextir e, fedakartir e...


Di vê çarçoveyê de, divê tifaqa demokratîk a HDP nûnertiya wê dike, di nîqaşên rojane yên hilbijartinê de ji kesî re nebe paldank  û piştgir.
Bu çerçevede HDP’de vücut bulan demokratik ittifak anlayışı güncel seçim tartışmalarına taraf ve payanda yapılmamalıdır.
HDP di cihê xwe de bisekine, tevlî nîqaşên siyaseta rojane û erzan nebe, li ber helwesta  gel û perspektîfa serokatiyê nebe asteng. Ew ê roj bê, bo çareseriyê bibe muxatabê dewletê, lewma gere rûyê xwe reş neke....


Hêjayiya Tifaqa Demokratîk û wateya wê ya dîrokî ev e ku divê ew xêrxwaziya du aliyan yekî wek ferz neke stûyê xwe, heta niha çawa kiribe îro jî ji xeta xwe ya bêalîbûnê neyê xwarê.
Demokratik ittifakın önemi ve tarihsel anlamı mevcut ikilemlere kendini angaje etmemesi ve şimdiye kadar olduğu gibi seçimlerdeki tarafsız çizgisinde ısrar etmesidir.
Doza demokrasîyê û pirsgirêka Kurd bi riya hevdîtinên bi dewletê re çareser dibe. Dibe ku ji vir şûn de HDP wek muxatab bê dîtin. Bo vê yekê divê HDP wek tevgereke bêalî bixwiyê. Li ser vê xetê bi eynat û bi îsrar tevgere. Nebe çoyê destê kesî...

Xeta li ser sêlingeya ji “lihevkirina demokratîk, siyaseta azad û hiqûqa gerdûnî” pêkhatî platforma herî rast, herî bi xêr û ber û hilberîner e. Bangewaziya hesasiyetê li hemû derûdorên elaqeder dikim.
Demokratik uzlaşı, özgür siyaset ve evrensel hukuk üçlü sac ayağına dayalı çizgi en doğru ve sonuç üretici siyasi platformdur. İlgili tüm çevreleri bu temelde duyarlı olmaya çağırıyorum.
Doza Kurd ne tenê bi hêzên neteweyî yên Tirkiyeyê, bi hemû hêzên navneteweyî, gorî hiqûqa gerdûnî, bi lihevkirina hemû aliyan çareser dibe. Ev yek jî feraseteke pir kûr divê, huner divê, zanist divê...

18ê Pûşpera 2019an
Girtîgeha sergirtî ya Îmraliyê
Abdullah Ocalan
18 haziran 2019 
İmralı Kapalı Cezaevi 
Abdullah Öcalan"


28.02.2019

Xwedênasî û DAIŞheziya Osmaniyan


Di nav gelên Osmanî de, bi taybetî di nav ronakbîr û merivên xwendî de pir caran rêol, bawerî û doktrînên xwedênenasiyê (ateîzm) an ramanên dijberê rêol û mezhebên serdest, an jî tevgerên felesefeparêz û aqilparêz ên wek Sabiî, zindiqî, Dehrî, Îbnî Ruşdparêzî peyda bûne.

 Hin ji wan di nav gel de pir belav bûne lê, kîngê dewlet bi hebûna wan hesiyabe, bo li ber çavê gel reşkirin û  astengkirina belavbûna wan,  nema îftira li wan kirine, li alîgir û dilxazên wan ên ketî nav dest û lepên wê, nema êşkence pest û pêkûtî kirine. Kerba wê dîsa daneaniye, bi awayekî pir hovane  ew kuştine û dengên wan birîne.
Ji wan baweriyan yek jî  Mûserrînî ye...

Dîplomat û dîrokzanê Îngilî Paul Rycaut derheqê Mûserrîniyan de agahiyên gelek balkêş dide




Paul Rycaut  di pirtûka xwe ya bi navê "L'État présent de l'empire ottoman.."  (Rewşa Niya ya Împaratoriya Osmanî) de Mûserriyan wek xwedênenas (ateîst) pênase kiriye: 

"Bawermendên Mûserrîniyê, ku ev rasterast Xwedênenasi ye, baweriya xwe wek "Rêya heq, bawreriya rast" pênase dikin. Ev bawerî ji înkarkirina Xwedê wêdatir ne tişt e. Bi ya wan her tiştên em bi çavê hîkmetê li wan dinêrin û heyret dikin, jê îbertan distîni  ji aliyê xwezayê ve hatine afirandin, prensîbên wan ên navxweyî dibe sedama tevger û libat û teşegirtina wan. Bi ya wan Roj, Hîv û stêrk jî weha teşe girtiye, gorî vê prensîbê tevdigere. Bi vî awayî mirov jî wek giha û kulîlkan şîn dibe, diçilmise, hişk dibe, dimire diçe"





Ev camêr jî wekî piraniya nivîskar û wêjenasên qirna xwe bi piştgiriya rayedarên dewleta xwe debara xwe dike, berhemên xwe diweşîne. Jixwe di qapaxa pirtûka xwe de jî gotiye "Bi xêra qiral min ev berhem nivîsî". Wan çaxan hemû qiral,împarator, sultan û padîşah rewabûna xwe ji ol distendin û xwe wek parêzvanên ol û oldaran dihesibandin. Lewre nivîskarê me jî rexneyên tûj li xwedênenasan  kiriyeû vê bawriyê bo civakê pir xeternak dîtiye:





"Li Stenbolê hejmara merivên li ser vê baweriyê  pir zêde ye û hebûna wan bo paşerojê metirsiyeke mezin û xofdar e. Ev meriv bi piranî qadî û alimên pirtûkên Erebî ne. Ên mayî jî xaçparêzên xirriyayî..!  Ev kafir, bo tirsa xwe ya ji ezabê Xwedê binuxumînin dibêjin, piştî mirinê ti tiştê meriv jê bitirs e, an ti qenciyeke jê hêvî bike tune"


Paul Rycot li Stenbolê gelek maye, derheqê pergala Împaratoriyê de lêkolînên bikîtekît kirine, ketiye nav hemwelatiyên mensûbê çand û baweriya serdest û ji devê wan jî derheqê rêol û ramanên dijber de agahî stendine. Jixwe Êzdî û Elewî, Bektaşî, rafizî, Qelenderî jî di nav de, dijberên ol û rêola serdest ên li jor jî me hinekan gotibû ji tirsa dewletê û paşverûyên çoyê destê wê,  di nav şêniyên serdest de fikr û ramanên xwe yên rasteqîn vedişartin. Ji ber vê yekê, wekî piraniya lêkolînerên Ewropî yên qirna xwe  propagandaya dewletê li wî jî bandor kiriye.  Lê dîsa jî ji çavdêriyên wî meriv gelek tişt hîn dibe. ew derheqê xwedênenasekî Stenbolî yê xwe deşîfrekirî de weha dibêje: 

                       
Xwedênenasê xwe deşîfrekirî; Mihemed Efendî                                         
"Tê bîra min, dema ez li Stenbolê bûm  merivekî pir dewlemend û di zanyariyên rojhilatî de pir kûr hebû; Mihemed  Efendî. Ew ji ber ku ehmeqî dikir, eşkere, bêtedbîr li her derê hebûna Xwedê înkar dikir hat daliqandin. Mihemed Efendî rêya xwe ya şaş bi vê delîlê  diparast; Xwedê an qet tine an jî qasî ku alim dibêjin ne jîr, ne hişyar û ne jî bitedbîr e. Nexwe wî ez dijminê xwe yê herî mezin ê li rûyê dinyayê  nehîştima, an jî ez bianiyama ser rêya xwe"
Nivîskar, wer dixwiyê ku ji bin ve  ji dilsozî û wêrektiya Mihemed Efendî hesûdî jî dike: 
"Pir balkêş e ku ev meriv dikaribû xeletiya xwe îtiraf bikira û xwe ji mirinê xilas bikira. Çer hebû paşê dîsa dikaribû bi ya xwe bikira lê, Weha nekir. Got; çer hebe ez ê rojek bimirim, piştî mirinê jî wê ti tişt nekeve destê min; qenebe ez ê di oxira rastiyê ya ku evîndarê wê me de bibim şehîd"

Pul Rycot bi vê hevokê mijara Mihemed Efendî dibe serî:


"Min di jiyana xwe de bi hebûna Xwedênenasekî rasteqîn bawerî nedianî. Baweriya min a berê ev bû: Çawa ku tîrêj bi awayek xwezayî ji Rojê derdikevin îman jî bi wî şiklî ji mejiyê mirov bi xwe derdikeve. Lê, bi naskirina vî  vî merivî min dît ku Xwedê tîrêja mejiyê hinekan bi rastî jî ditefîne"


 Pir balkêş e, nivîskar ji gel bêhtir, li ber  qadro û gegirên dewletê yên li ber bayê xwedênenasan ketine bi gilî û gazinc e: 

"Ev baweriya bêyom û lanetî wek bapêş belav bûye, gihîştiye heta serayê. Bi bi taybetî ketiye mejiyê cariye û mêrên xesandî (Hadim) û ew ji bî nîve lewitandine. Mûserrintî di nav paşayan de jî belav bûye; Piştî herimandina mejiyê wan, jahriya xwe berî ser ehlê koşk û qonaxên wan de jî daye...!" 

Pir balkêş e ku , Paul Rycault îftira û boxtanên Misilmanên Sunî yên serdest li gel, li bawerî û rêolên bindest kirine bêşik û şubhe wek rastî  pejirandiye û dubare kiriye.  Wî  jî bi heman zimanê jahrî yê misilmanên paşverû  Elewî û Bektaşiyan wek Çirapifkar, Êzdiyan wek şeytanparêz, Kurdan wek hov û talanker  pênase kiriye. Ji ber  vê reşkirin û bêrûmetkirinê,  gelên Ewropayê, heta nîveka Sedsala XIX jî, komkujiyên ku Osmanî di nav van gelên reben de pêk dianî rewa û meşrû didît.



Pal Rycaut, Mûserrîniyan jî bi awayekî sergirtî di bi doxînsistî û rêşaştiyê (Sapiqtî)  sûcdar dike.

 "Revaltiya piştgirên Mûserrînîtiyê, di nac xwe de pir û pir kûr û dilsoz e; di hemû kar û baran de alîkariya hev dikin, dilê hev bi her awayî xweş dikin. Ew gelek şareza û mêvanhez in jî. Heger kesekî ji fikr û ramanên wan haydar, bi rasthatinî be jî li wan biqeside, bibe mêvanê wan, qenciyên pir mezin lê dikin. Mêvan ji xweş suhbet û ji pesnên wan têr nabe. Bo kêfa wî heta sibehê bidome, bi şev dilê wî bibije kîjan zayendê (jin- mêr)  yeka/yekî bedew dikin ber"




DAIŞa Dewleta Osmanî

Gelo Netewa Tirk çima ji tervger û rêolên Selefî hez kiriye...?

Paul Rycault end hevok şûn de sedema di nav gel de belavbûna Kadizadeliyên Selefî  weha eşkere dike:
"Tê gotin Sultan Mûrad (Mûradê Çarem) di seray û artêşa xwe de gelek  piştevaniya vê baweriyê ( Mûserrîniyê) dikir lê,  di nav gel de rê li ber Kadîzadeliyan (Rêbazeke îslamî ya Selefî ya pir bêhnteng, erhişk û paşverû) nedigirt, ew  teşwîq dikirin;  ji ber ku Kadizadelî bi  bi oldariya xwe ya xemgîn, bi mahde û bi mirûz, bi serhişkî û çikûsiya xwe xizneya wî tijî pere dikir."







Çend wêneyên karbidest û dîlên seksê yê seraya Osmanî



















EZ ÇAWA 4Ê GULANA 1961’AN Jİ DAYÎKA XWE BÛM?

  Salên salixa ji dayîkbûna min didin, salên bi cih kirina serweriya komarê bû.   Ji Enqereya kambax wêdetir demokrasî û azadiyeke nîvçe, li...

Nivîsên zêde hatine xwendin