Wê rojê Hasîp Kaplanê me di meclîsê de prî qeherî, pirî erinî, hêrsa xwe di serê piyaleyê de da der. Ew roj ez li ber televîzyonê bûm. Bi dîtina rewşa wî, bê hemdê xwe ez çûm 45 sal beriya niha.
Xalê min ê evdirihîm hebû. Heft sal e çûye ber rehma Xwedê. Merivek pir oldar, ji dilê xwe sax, heta dibêjî dilşewat ewqas jî ji xwe xweş bû. Çend bîranînên min ên zarokatiyê yên giranbiha hene ew ji xalê min yadîgar mane.
Tê bîra min, her cara ku Xalo bo danûstendinê(alwêrê) diçû Erziromê, dikandarên Tadaş ên rûrrehmanî lê, dil şeytanî ew dixapandin û di dikanên wan de çi malên neqenc, xerabe û xiloxar hebûna bi bihakî giran didan destan û ew dişandin gund. Gava digihîşt malê, bi heweseke mezin eşyayê xwe ji heqîf û çuwalan derdixist û dikir wan nîşanî zarok û kofî û kulfetê xwe bide, biceribîne ka çi tiştinên qenc kirîne lê... Gelek caran kêfa Xalo di nîvî de diqurmiçî, mîratino an bi zede û bi qisûr derdiketin, an dikir nedikir nedişuxulîn. Bi taybetî tiştên wek makîneyên şîr, dafikên mişkan, qirikên lambeyên bigaz, qeşawî, pompeyên jahrîkirinê yên bo spî û kêçan; ew makîneyên ku mirov bi bikaranînê ve ji zede û qisûrên wan fêm dikir, bi gelemperî xerabe derdiketin.
Wan salan, bavê min ê qaçaxê leşkeriyê, girtibûn û bi zorî biribûn leşkeriyê. Bi çûyîna wî re, leşkerên Tirka (mufreze) xêniyê me yê tek ê li diharê gund bi tena serê xwe disekinî, li me herimand. Li aliyê me, çend mehkumên ji destê dewletê reviyabûn û xwe dabûn çiyê hebûn. Ew, carek birçî mabûn û li me qesidîbûn.Fesala xwe dîtibûn, hatibûn ber deriyê me nan xwestibûn. Dayika min axwedanxêr, bo xatirê Xwedê dilê wan nehîştibû, çend nan dabû wan. Hin gundiyên me yên fesad û neyar, vê yekê dikirin mane; kêngî qereqol ji wan pirsa fîraran bikira muxbîriya me dikirin, digotin: “Em tev nêzîkî hev in, bi hev dizanin. Mala Kazo tenê dûrî me ye; ew mal e mehkum û fîraran dihewîne...”
Her cara ku xebera leşkeran a bêyom a digot “werin vir” digihîşt dayika min, ji bela mêraniyê ê ku diçû qereqolê xalê min bû. Ew, gelek caran bi lêdaneke bed, siûda wî lê bihata, bi dayîna kemçûreke nekêm xwe ji nav dest û lepên cendirmeyan bi zor xilas dikir, pir û pir bihnteng, bi hêrs lêdixist dihat malê. Bi hatinê re çêr û dijûn û nifir, çi bihata ber devan ji dewleta tirko re, ji leşkerên wê re û ji dayîka min re dida ser hev. Rebeno dît ku em fîrar û mehkuman xwedî bikin jî nekin jî qereqol li ku bibîne bi heman hincetê qîra xwe tê dide, mala me anî ser mala xwe. Em di xênîkî de êdî du mal bûn lê qedera wî ya reş dîsa neguherî.
Rojek ji rojên payîza dereng, xalê min ê Evdirihîm bo dîtina tevdîra zivistanê dîsa çûbû Erziromê. Çend roj derbas bubûn nayê bîra min, bi esirkî vegeriya malê lê, bi çi halî! Kincên wî qelişî û bi xwîna sor deq deqî, çermê poz û guhê wî yê cih bi cih herişî, dora her du çavên wî yên bi xelekên soromoro neqişî. Bi bedena wî çi kiribûn min nedît lê, di rûyê wî de çend birînên reş dabûn der. Alîkî simbêlên wî yên fîşt badayî hatibû rûçikandin; çermê lêvê jî pêre gurandî... Pir bi hêrs û xemgîn bû. Dayika min dizîka di guhê min de got; “ew ji otobosê çawa peya bûye du cendirme bi milên wî ve girtine û birine...” Bi zanebûna şeş -heft saliya xwe min dawiya hevoka dayê dikaribû baniya : “ wî birine qereqolê û dîsa jê pirsa mala me û fîraran kirine. Sond û qesem û telaq û Quran pere nekiriye, wî ji rewşa mirovtiyê derxistine û bi halekî din berê wî dane gund...”
Xalojina min bi pirs û nifiran serûguhê wî şûşt, kincên paxiş lêkir, aliyê simbêlê mayî bi gûzan xweş kur kir, xwarina ku dilê wî her dem dibijîyayî; tûyên hişk û çend hêkan tevlihev di nav rûnê malê de qeland da ber...
Piştî xwarinê parîkî kêfa wî hat cih. Heqîfa xwe anî, gazî me kir. Diya min, xalojina min, brayên min Tajdîn û Mihemed, kurên wî Mehmereşîd û Xêredîn, keçikên wî Berhîv, Ruqiya û Gulê em tev li dorê rûniştin. Xalo eşyayê ji Erziromê anîbû yeko yeko ji heqîfa xwe derxist. Ji me re tiştinên biçûk lê pir şêrîn anîbû: Benîşt, şekirê sor, şeqşeqok... Tiştên mezin û giranbiha yên ji malê re anîbû di çuwalan de bûn. Êdî tarî ketibû odê. Çend roj bû, qirika lambeyê xirab bubû, mezinê malê dikirin nedikirin fitîl dernediket jor. Me bi ronahiya lawaz û ricifok a çiraya don îdare dikir. Dora pêşî divêt lambe bihata sazkirin ku eşyayên din çêtir bihatina dîtin.
Xalo lambeya bi dîwar ve daliqandî anî, da ber xwe; qirika wê bada jê derxist danî alîkî; ji heqîfê pakêtek bi kaxizê rojnameyê pêçayî derxist da dest û hêdîka vekir û jê qirikeke nû ya lambeyê derxist. Bi kêrika xwe parçekî ji fitîla taze ya ji nav kaxiz derketibû birî di qirikê re kir, dest avêt bişkoka glover a hesinî ya dor bi kêrtik ku bade û fitîlê bide jor... Niç... na... Nabe... Nebû... Bişkok nagere... Negeriya... Carek din. Du carên din. Te digot qey heft pêlewanan pê girtine nahêlin ew bigere. Çend carên din jî zor dayê. Bişkok got qirp şikiya û di nav du pêçiyan de ma.
Ew kêfa nîvco ya xalo ya ji ber tû û hêkên qelandî hatibû jî çû. Bi hêrs deng li xalojna min kir:
- Keça Rizo (Rizo navê xezûrê wî bû), ka ji min re çakûç bîne!
Xalojna min dizanibû dê ew ê çi bike... Hêdîka rabû çakûç û parçekî kevir anî, da ber. Xalo qirika lambeyê da ser. Heta Xwedê dabûyê bi zeft bi çakûçê xwe lêxist, lêxist, lêxist... Qirikê pelçiqand, wek teneke pehn kir, da dest û ji nişkave rabû ser xwe, ji malê derket. Me zarokan jî da dû. Çû, çû, çû, derket serê Girê Hemzo. Ew gir li serdestê gundê Tirka yê bi navê “Kerem Çawûş” bû. Tenekeya di destan de bi zeft qil kir ber bi gund ve avêt û dûre heta jê hat qîriya û got: “Xayînino, bêwîjdanino, ez çikê hespê xwe bikim (nizanim) kudera weyo, we girte xwe!”
Em hatin malê. Dayika min ji min pirsî; xalê te çi kir? Min got, derket serê girê Hemzo qirikê avêt, ji Tirka re jî çêran kir.
Çend roj şûn de hêrsa xalo danîbû ku dayika min wêrî û ji Xalo vê bipirsê kir:
-Keko, te wê rojê qirika lambê çima biriye heta Girê Hemzo, aliyê gundê Keroçoşê (gundiyên Kurd vî navî li wî gundî kiribûn)ve avêtiye, çêr û dijûnan li tirkan kiriye?
Xalo qasekî sekinî, bi peyvên nermik, hêdî hêdî weha lê vegerand:
- Xwîşkê, ma ew leşkerên li me zilmê dikin, ew dikandarên li me neheheqiyê dikin tev ji doxîn û ji pişta wan neketine? Ew qenc bûna, ji me hez bikirana ev yek nedihat serê me.
Belê xalê min wê rojê bi şikandina qirika lambeyê û bi avêtina wê ya ber bi gundekî Tirka ve, sembolîk be jî zilm û zordarî û şovenîzmê protesto kiribû. 50 sal şûnde, wekîlekî kurdan di meclîsê de bi şikênandina piyalekê heman zilm û zordestî û şovenîzmê li ber çavên wekîlên Tirka protesto kir. Ez bawerim ku hêrs û kerba Hasîp ji ya Xalê min ê Evdirihîm zêdetir e.
Mamoste Marûf
