Xîtik etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Xîtik etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

13.02.2015

Jin û mêr bûne, 6000 sal berê di hembêza hev de mirine !


Wezîrê çandê yê Yewnanîstanê , di daxwiyaniya xwe ya di 12ê Reşemiyê de dibêje ku arkeolog li Péloponnèse’ê  tiştek kêmdîtî; qerqûdeyên (îskelet) 6000 salî yên cotemerivên hevûdu hembêzkirî vedîtine.

 Cotemeriv, ên ku qerqûdeyên wan tenê ji me re mane, di şikefteke Dirosê ya li başûrê nîvgirava Péloponnèse’ê dikeve de hatine dîtin û bi « dîrokpîvana karbon 14 »ê 3.800 sal beriya Zayîna Îsa  jiyane.

Derheqê vê yekê de wezîr dide zanîn ku veşartina bi hev re ya hevjînan tiştek pir kêmdîtî ye û qerqerûdeyên  Dirosê  kevnaretirîn mînaka heta niha li dunyayê hatiye dîtin e.

Zarokek û fetûsek jî…

Di kolandina bajarokê antîk a par bidawî bûyî de ligel gora zarokek û fetûsek, cihekî  bi xîç ê frehiya wî digihîje çar mêtroyan ê bo hestiyên mirovan veqetandî û bi hestiyên bi dehan mirovan tijîkirî jî hatiye dîtin. Bi ya arkeologan ev cih  tenêyê vê qirnê ye.
Wezîr da zanîn ku ew bi awayek qethî difikirin ku ev der bi dirêjahiya hezaran salan bûye qada veşartina miriyan.


Niha hûn ê  bipirsin,  ev nûçe çima bala mamoste kişandiye û wî  ji xwe re nekiriye bargiranî û ji Fransî wergerandiye bo Kurdî.

 Çawa ku ronakbîr dibêjin, heger ronakbîrî, wêjenasî, hunermendî  ji naskirin, hezkirin û  givirandina çanda herêmî destpê bike encax wê deme dikare xwe bigihîne asteke gerdûnî.

 Heger em nifşek beriya niha, sed sal berê,  bi dewlemendiya çand  û erdnîgariya xwe, bi rastiya xwe ya netewî varqiliyana,  niha di tevahiya qadên çand û hünerê de sed car pêşve çûbûn. Ha ji we re yek ji mînakên vê rastiyê û sedema wergera vê nivîsê:

 Gundê me, Xîtika Tatosê, bi rastî jî qeteke ji ber bihuşta Xwedê ye. Çiyayên wî yên tûjik bi ewrên asûmanan ve zeliqî, war û zozanên wî yên kesk û sor û zer xemilî,  çem û kaniyên wî yên sar û zelal, mêrg û çêreyên wî yên bêserî û bêbinî û bermahiyên  wî yên veşartî...

 Xaniyên gundê Xîtikê beriya 50 salan hema bi tevahî li ber devê çemê gund bûn. Wekî gelek gundên Kurdistanê, xaniyên Xîtikê jî pişta xwe dabûn çiya û giran (tepe). Hin xênî xwe spartibûn Diharê Mezelan, ên din jî pala xwe dabûn Dîharê Mozirganê. Li paş xaniyên di binya Mozirganê,  kendalekî zîq ê gihayê ser herişî, bi  xweliya xwe ya gewr dixwûya hebû. Gava meriv nêzîkî wî kendalî dibû, digot qey di mûzeyeke arkeolojiye de ye! Bi dehan   kupên ( den) şikestî - neşikestî, derizî, bilindî yek metro û nîv, bi firehhî 80- 100 Cm, hundir bi hestiyên merivan tijîkirî! Çend salan carekî gundî meraq dikirin, bala xwe didan wan Kûp û hestiyan. Wek xewn tê bîra min, Apê Sehdiyê bi dirajahiya bejna xwe li Serhedê deng vedabû, hestiyê milê qerqûdeyekî dabû ber milê xwe lê, dît ku ji yê wî bihostek dirêjtir e !

Dîsa di gelekan de serî û hestiyên du merivan bi hev re derdiketin. Ji wan du qerqedûyan, ê qirik (gewrî) bi zengilorik jin bû û di nav xweliya wan de morî jî dihat dîtin; lewre zarên keçîn, bi hêviya dîtina moriyan xweliya wan kûpan serobino dikirin; gelek carana çend morî didîtin jî…

 Dora pêşî kalikê min ê Ehmed bi kurê xwe yê Awzer re  ( di fermiyetê de Abûzer) li sere girê Mozirganê ji xwe re xanyek çêkirine. Di çala ku bo danîna hîmê xênî dikolin de bi dehan kûp, kasik, dîz, şerbik, qendîl û qelûên ji xweliya sor çêkirî dibînin. Ew bi piranî di cih de dişkên lê, çend dîz û kûpên biçûk xaran dikin, piştî bi hezaran salan dîsa di nav malê de bikar tînin. (Xarankirin ; tiştên ji axê derxistî, an ji axê çêkirî pêşî di sîyê de tên zuha kirin, paşê rûn li wan didin û davêjin tenûra şîrgerm. Piştî ku xweş hişk dibe, dîsa rûn pê didin û dikin nav agirê gurr. Ew dibin keramît Ji vî karî re xaran,  wek lêker jî xarankirin tê gotin)

Li pala Girê Mozirganê, ji bin erdê li ser hev du kevirên kefik ( nerm)  ên wek sandoqan nav kortkirî û bi qerqûdeyên mirovan tijîkirî jî derdiketin. Bi ya min ew bavkalên lahîtên modern bûn. Di sala 1964’an de bavê min ji apê min cihê bû. Jiber ku di nav gund de cihê avahîlêkirinê nedît, ew jî derket diharê Mozirganê û ji xwe re xaniyek çêkir. Ji hîmê wî jî bi sedan berhemên dîrokî derketin. Ji wan çend heban dayika min xaran kir. Yek hêj li cem min e. Wan çaxan mezinan digotin  Girê Mozirganê berê cih û warê pirûtan bûye. Piştî pêncî salan ez hatim Stenbolê û di dibistanên  Ermenan de mamostetî û rêveberî kir. Min ji hevalên mamoste pirsa peyva pirût kir. Bersîv, ew ê ji xweliyê kûp û kasik û alavên nav malê çêdike re dibêjin pirût…

Dîsa serdestê çemê Xîtikê li pala girekî şikefteke pir biçûk ,  firehiya  wê sê karemetro, bi du derî, di hundirê wê de palkursiyeke pir balkêş a ji kevir çêkirî hebû. Meriv di kîjan deriyî re biketa nav şikeftê,  gere di ber wê palkursiyê re derbas bubûya. Dema tu di nav palkusiyê de rûdinişt, kortek bo serî jî hebû. Me di zarotiyê de wê palkursiyê layiqî mezinên gund didît.Bila di eydiyan de ew li ser vê palkursiyê rûnên, em dor bi dor di ber wan re derbas bibin, destê wan maçî bikin, eydaniya xwe bistînin, lêxin herin malekî din… Hezar mixabin gundî wê şikeftê, tevî palkursiyê kesnedîtî hûr hûr şikandine û kirine hîmê xaniyekî.

500 mêtro li binya Xîtikê, Kela Çirikê heye. Ew li ser girekî stratejîk hatiye lêkirin. Îro bi tevahî di bin axê de veşartî ye. Li ser rûyê wê tu dibêjî qey parçeyên kûpan bûne  zîpik û bariyane! Ji ber tunebûna rê û dirban,  asêbûnê cihê wê,  destê merivan nagihîjê vê kelê lewre vê gavê ew di ewlehiyê de dixwiyê.
                                                                                                Mamoste Marûf

  

 




 

Çavkanî :  http://www.rtl.fr/actu/sciences-environnement/grece-un-couple-prehistorique-decouvert-enlace-7776575991

 

 

 
 

 


 

25.03.2011

Kevirê Bengî û Şîlmaqa Sebahatê ji Serhedê çawa dixwiyê?



Ên dizanin jixwe dizanin, ên nizanin ji wan kerên guhsist in û dê ew ji vir şûn de jî bi kertiya xwe wer bimînin...

Beriya Tevgera Azadiya Kurd, per û baskê gelê kurd ewqas şikestîbû, ewqas xidar birîndarbû, êdî kesî bawer nedikir ku ew ji mirinê bifilite û werê ser hemdê xwe.  

Cendirmekî qûnbigû bi tena serê xwe dihat gundekî dîl digirt; ji gundiyan babaegîteki hildibijart, heta derpê tazî dikir û li rasta gund işkenceyên kesnedîtî lê dikir, kesî newêribû bi dengê bilind hewara xwe bida Xwedayê Jorîn jî...

Leşker li her deverî , Erebên Sêrtê li jêr , Dadaşên Erziromê û gakoşên Elezîzê li jor, qûna xwe kutabûn deriyê dewletê û li kurdên gundî nema pest û pêkûtî, tahde û heqaretên dermirovahî, der exlaqî dikirin.

Heger Kurd di warê nivîsandinê de parîkî jêhatî bûna, evqas destqefilî nebûna ji van bûyeran wêjeyeke pir û pir taybet û xweser biafirandina û yadîgarî nifşên pêşerojê bikirana.

Ez ê çend bîranînên xwe yên balkêş ên derheqê Dadaşên me de pêşkêşî we bikim û rê li ber xwedî-pênûsên me yên Sêrtî vekim, da ku ew jî pûşên “Emê” yên xwe derxin holê... Dilopek ava berfê berî guhên Elezîziyan bidim ku ew jî hunerên “Gakoş” ên navbajarî yên doş û faş bi me bidin nasîn.

Erzirom, hûn jî pê dizanin, bi nîvî tirk e. Beriya Komara Tirk Kurd xwedî hizeke berbiçav bûne û nefermî be jî desthilatdarî di destê eşîrên kurda de bû. Bi giranî piştî Serhildana 1925’an, dewleta dagirker tevahiya tirkan bi propagandeke qirêj dike cerdevanên jidil; û zilm û zordariya li ser kurda li wan helal dike.

Mezinên me ji tirsa newêribûn biçûna navçe û bajarên Tirka


Riya Mûşê ji Xinûsê re derbas dibe, li gundê Hecîemer riya Tekmanê jî xwe dide ser. Nêzîkî Hesenqeleyê Riya Qereyaziyê jî digihîje wê û ji Hesenqeleyê re wer diçe Erziromê.

Şêniyên Hesenqeleyê Tirk in. Ji ber çi sedemê ye ez hêj nizanim, di dilê xwe de dijminatiyeke kesnedîtî bo Kurda dihewînin. Xwîna Kurda vexwin dîsa têr nabin. Nifşa bav û kalên me, gava mecbûr bimana biçûna Erziromê qidûmê wan di ber de dişikest. Mezinên wan li alîkî, zarokên Hesenqeleyiyan ên 5-6 salî bi kevir û kuçikan berî Kurda didan, li ber rûyê wan disekinîn jin û makên wan didan ser hev, ew newêribûn dengê xwe bikirana... Yekî xwe şaş bikira tiştek bigota, an Xwedê neke şîlmaqek bida yekî, xelkê Hesenqeleyê tev dibûn yek, li ser serî dihêwirîn ser û guhê wî dipelixandin, nîvruhî dikirin û li rasta çarşiyê wer dihîştin. Cendirme û polêsan xwe kor û ker û lal dikirin. Sofî û heciyên wan xwe ji Xwedê dikirin. cihûyên lanetkirî yên Fîrewn û Hîtler çi bin, li Erziroma şewitî Kurd jî ew bûn...

Gundiyên Kurd ên ku ji Gimgim û Xinûs û Tatos ( Tekman) û Qereyaziyê yên diçûn Erziromê bi mînîbûs û bi makîneyên servekirî(kamyon) heta mintiqeya Kirêçliyê ya 10 Km. dûrî Hesenqeleyê dihatin. li vir ji tirsa neçar dibûn, ji wesayîtên sedsala 20’an peya dibûn û bo parastina rûmet û jiyana xwe li wesayîtên bav û kalên xwe yên Medî, li erebeyên ga û gamêşan siyar dibûn , di cadeya asfaltkirî re na, di çiya re diçûn Erziromê.


Ev riya nîv saetan a bi kamyon û bi mînûbûsan, bi erebeyên ga û gamêşan 6-7 saet dikudand.


Gelek caran jinên ducanî yên zik li ber devan, nexweşên li ber mirinê, dergûşên li ber pêsîrên dayîkan di vê riyê de dimirin . Kurd mirina xwe û ya zar û zênçên xwe didan ber çavan bo parastina rûmeta xwe berê xwe didan çiyayan... Ez vê rastiyê ji devê gundîkî bi vîdeoyeke kurt pêşkêşî we dikim.


Xalê min ê Abûzerê Kurê “Ehmedê bilûrvan”ê Kurê Nadoyê Kurê Temirê pûtî yê bi eslê xwe Licî, bi hêz û quweta xwe, bi bejn û bala xwe bi wêrektî û camêriya xwe mêrekî pir bed bû. Di şerê û pevçûnan de deh mêrên girên geriyayî, nikaribûn pê. Her kes diçû ço, ew radihîşt nîrê ga. Di jiyana xwe de ji du tiştan tenê ditirsiya: Tirk û leşker... Ji dûr ve reşê cendirmekî bidîta, zar û zênçên xwe di cih de dihîşt, pişta xwe bi wan de dikir serê xwe hildida, an diçû Newala Şewlê ya warê bizinkûviyan, an jî li çiyayê Bilqikê dibû hevalê hirç û guran... Ev yek di zarotiya min de bandoreke pir mezin li min kiribû:

Xalê min ê wek dêwan, çima evqas bitirse ji Tirk û cendirmeyan?


Ew nod sal emir kir û çar sal berê çû ser dîlovaniya xwe. Di jiyana wî de serfiraziya herî mezin ev çend salên dawîn bê tirs û bê xof, bi serbilindî di ser Hesenqeleyê re hatin û çûyîna Erziromê bû. Tevgera Azadiya Kurd, zarokên Kurda yên xwedî şeref û heysiyet bi can û xwîn cadeya asfaltkirî ya Erziromê jê re vekiribûn. Serê gotina wî; “em mirîbûn zarên çolê me ji gorê rakirin” bû.


Şîlmaqa Sebahatê û kevirê Bengî jî wê kesên hêj bi Tevgera Azadiyê û bi serpêhatiya Xalê min ê Abûzer nehesiyane, ji xewa mirinê rake. Heger ew îro li jiyanê bûya bi peyatî bûya jî biçûya Enqereya şewitî û çavên wan ên reş belek maçî bikira...


Bi vê vîdeoya di sala 2007’an de qeydkirî, riya Hesenqeleyê û riya Kirêçliyê nîşanî we didim. Kekê Xakî yê şêst salî; ji gundê Xîtikê, kurê Kerem ê Hecî Yadînê Nadoyê Temir, rastiya Kurda ya beriya Tevgera Azadiya Kurd dike qula çavê neyar û çavnebar û bêxîretan.


                                                                                             Mamoste Marûf


                                                                                            23 Adar 2011










EZ ÇAWA 4Ê GULANA 1961’AN Jİ DAYÎKA XWE BÛM?

  Salên salixa ji dayîkbûna min didin, salên bi cih kirina serweriya komarê bû.   Ji Enqereya kambax wêdetir demokrasî û azadiyeke nîvçe, li...

Nivîsên zêde hatine xwendin