Jin û mêr bûne, 6000 sal berê di hembêza hev de mirine !

Wezîrê çandê yê Yewnanîstanê , di daxwiyaniya xwe ya di 12ê Reşemiyê de dibêje ku arkeolog li Péloponnèse’ê  tiştek kêmdîtî; qerqûdeyên (îskelet) 6000 salî yên cotemerivên hevûdu hembêzkirî vedîtine.

 Cotemeriv, ên ku qerqûdeyên wan tenê ji me re mane, di şikefteke Dirosê ya li başûrê nîvgirava Péloponnèse’ê dikeve de hatine dîtin û bi « dîrokpîvana karbon 14 »ê 3.800 sal beriya Zayîna Îsa  jiyane.

Derheqê vê yekê de wezîr dide zanîn ku veşartina bi hev re ya hevjînan tiştek pir kêmdîtî ye û qerqerûdeyên  Dirosê  kevnaretirîn mînaka heta niha li dunyayê hatiye dîtin e.

Zarokek û fetûsek jî…

Di kolandina bajarokê antîk a par bidawî bûyî de ligel gora zarokek û fetûsek, cihekî  bi xîç ê frehiya wî digihîje çar mêtroyan ê bo hestiyên mirovan veqetandî û bi hestiyên bi dehan mirovan tijîkirî jî hatiye dîtin. Bi ya arkeologan ev cih  tenêyê vê qirnê ye.

Wezîr da zanîn ku ew bi awayek qethî difikirin ku ev der bi dirêjahiya hezaran salan bûye qada veşartina miriyan.


Niha hûn ê  bipirsin,  ev nûçe çima bala mamoste kişandiye û wî  ji xwe re nekiriye bargiranî û ji Fransî wergerandiye bo Kurdî.

 Çawa ku ronakbîr dibêjin, heger ronakbîrî, wêjenasî, hunermendî  ji naskirin, hezkirin û  givirandina çanda herêmî destpê bike encax wê deme dikare xwe bigihîne asteke gerdûnî.

 Heger em nifşek beriya niha, sed sal berê,  bi dewlemendiya çand  û erdnîgariya xwe, bi rastiya xwe ya netewî varqiliyana,  niha di tevahiya qadên çand û hünerê de sed car pêşve çûbûn. Ha ji we re yek ji mînakên vê rastiyê û sedema wergera vê nivîsê:

 Gundê me, Xîtika Tatosê, bi rastî jî qeteke ji ber bihuşta Xwedê ye. Çiyayên wî yên tûjik bi ewrên asûmanan ve zeliqî, war û zozanên wî yên kesk û sor û zer xemilî,  çem û kaniyên wî yên sar û zelal, mêrg û çêreyên wî yên bêserî û bêbinî û bermahiyên  wî yên veşartî...

 Xaniyên gundê Xîtikê beriya 50 salan hema bi tevahî li ber devê çemê gund bûn. Wekî gelek gundên Kurdistanê, xaniyên Xîtikê jî pişta xwe dabûn çiya û giran (tepe). Hin xênî xwe spartibûn Diharê Mezelan, ên din jî pala xwe dabûn Dîharê Mozirganê. Li paş xaniyên di binya Mozirganê,  kendalekî zîq ê gihayê ser herişî, bi  xweliya xwe ya gewr dixwûya hebû. Gava meriv nêzîkî wî kendalî dibû, digot qey di mûzeyeke arkeolojiye de ye! Bi dehan   kupên ( den) şikestî - neşikestî, derizî, bilindî yek metro û nîv, bi firehhî 80- 100 Cm, hundir bi hestiyên merivan tijîkirî! Çend salan carekî gundî meraq dikirin, bala xwe didan wan Kûp û hestiyan. Wek xewn tê bîra min, Apê Sehdiyê bi dirajahiya bejna xwe li Serhedê deng vedabû, hestiyê milê qerqûdeyekî dabû ber milê xwe lê, dît ku ji yê wî bihostek dirêjtir e !

Dîsa di gelekan de serî û hestiyên du merivan bi hev re derdiketin. Ji wan du qerqedûyan, ê qirik (gewrî) bi zengilorik jin bû û di nav xweliya wan de morî jî dihat dîtin; lewre zarên keçîn, bi hêviya dîtina moriyan xweliya wan kûpan serobino dikirin; gelek carana çend morî didîtin jî…

 Dora pêşî kalikê min ê Ehmed bi kurê xwe yê Awzer re  ( di fermiyetê de Abûzer) li sere girê Mozirganê ji xwe re xanyek çêkirine. Di çala ku bo danîna hîmê xênî dikolin de bi dehan kûp, kasik, dîz, şerbik, qendîl û qelûên ji xweliya sor çêkirî dibînin. Ew bi piranî di cih de dişkên lê, çend dîz û kûpên biçûk xaran dikin, piştî bi hezaran salan dîsa di nav malê de bikar tînin. (Xarankirin ; tiştên ji axê derxistî, an ji axê çêkirî pêşî di sîyê de tên zuha kirin, paşê rûn li wan didin û davêjin tenûra şîrgerm. Piştî ku xweş hişk dibe, dîsa rûn pê didin û dikin nav agirê gurr. Ew dibin keramît Ji vî karî re xaran,  wek lêker jî xarankirin tê gotin)

Li pala Girê Mozirganê, ji bin erdê li ser hev du kevirên kefik ( nerm)  ên wek sandoqan nav kortkirî û bi qerqûdeyên mirovan tijîkirî jî derdiketin. Bi ya min ew bavkalên lahîtên modern bûn. Di sala 1964’an de bavê min ji apê min cihê bû. Jiber ku di nav gund de cihê avahîlêkirinê nedît, ew jî derket diharê Mozirganê û ji xwe re xaniyek çêkir. Ji hîmê wî jî bi sedan berhemên dîrokî derketin. Ji wan çend heban dayika min xaran kir. Yek hêj li cem min e. Wan çaxan mezinan digotin  Girê Mozirganê berê cih û warê pirûtan bûye. Piştî pêncî salan ez hatim Stenbolê û di dibistanên  Ermenan de mamostetî û rêveberî kir. Min ji hevalên mamoste pirsa peyva pirût kir. Bersîv, ew ê ji xweliyê kûp û kasik û alavên nav malê çêdike re dibêjin pirût…

Dîsa serdestê çemê Xîtikê li pala girekî şikefteke pir biçûk ,  firehiya  wê sê karemetro, bi du derî, di hundirê wê de palkursiyeke pir balkêş a ji kevir çêkirî hebû. Meriv di kîjan deriyî re biketa nav şikeftê,  gere di ber wê palkursiyê re derbas bubûya. Dema tu di nav palkusiyê de rûdinişt, kortek bo serî jî hebû. Me di zarotiyê de wê palkursiyê layiqî mezinên gund didît.Bila di eydiyan de ew li ser vê palkursiyê rûnên, em dor bi dor di ber wan re derbas bibin, destê wan maçî bikin, eydaniya xwe bistînin, lêxin herin malekî din… Hezar mixabin gundî wê şikeftê, tevî palkursiyê kesnedîtî hûr hûr şikandine û kirine hîmê xaniyekî.

500 mêtro li binya Xîtikê, Kela Çirikê heye. Ew li ser girekî stratejîk hatiye lêkirin. Îro bi tevahî di bin axê de veşartî ye. Li ser rûyê wê tu dibêjî qey parçeyên kûpan bûne  zîpik û bariyane! Ji ber tunebûna rê û dirban,  asêbûnê cihê wê,  destê merivan nagihîjê vê kelê lewre vê gavê ew di ewlehiyê de dixwiyê.
                                                                                                Mamoste Marûf

  

 

 

Çavkanî :  http://www.rtl.fr/actu/sciences-environnement/grece-un-couple-prehistorique-decouvert-enlace-7776575991

 

 

 

 

 

 

Ha bila bi ya ola te be, Tayîbê ehlê îslam...

 

Mebesta bingehîn a tevahiya hukmên Îslamê wek pênc diviyat ( zarûriyat-i Xemse) tê binav kirin:

Parastina ol, jiyan, nifş (Nesl), mal û aqil...

 

Bi gotineke din armanca Îslamê, sedema hebûna Îslamê ev pênc diviyat in.

 

Dîsa bi ya Îslamê, gava li dijî ola Îslamê, li dijî jiyanê û berdewamiya nifşa merivan, li dijî mal û aqlê merivan tawanek hatibe kirin, li gorî asta giraniya wî sûcî cezayên wek qisas, diyet, kefaret tên birîn.

 

Ev diviyat û ceza jî divê ji aliyê dewleteke îslamî ve bên sepandin,  bên cih.

Di vir de pirsên ku divê meriv bike  ev in:

 

-Sînorê parastinê heta kî derê ye? Misilmanan tenê dihundirîne an tevahiya mirovahiyê? Bi erdnîgariyê ve girêdayî ye, an bi kom û civakan ve?

- Heger merivek, an komek ji van diviyatan hukmên Îslamê na, prensîbên baweriyek dî, hiqûqek cuda, an bîrdoziyeke dijberê Îslamê bipejirîne çawa dibe?

 

Wek mînak çend meriv rabin, bibêjin parastina ol bi  dewletê maye? Baca ku ez didim çima bo parastina ol tê xerc kirin, gelo wê gavê dibin neyarê ola Mihemed?

 

An, komek mirov peyda bibe, anîna zarokan li xwe qedexe bike û ûrtkoriyê li xwe ferz bike dewleta Îslamî, bi hinceta berdewamiya nifşa wan,  bi darê zorê ew dizewicîne, dike xwedî zar û zêç?

Dîsa hinek meriv  bi hev re nîqaş û nirxandin û mutale bikin, biryar bidin bibêjin; “em êdî nikarin barê aqil bikişînin; em ê heta mirinê ji xwe re araq û şerabê vexwin, serxweş bigerin” dewleta îslamî wê kîjan xweliyê li serê xwe bike?

 

Li Turkiyeyê û li Rojhilata Navîn ev diviyat û ceza tim û tim di rojevê de ne û hemû şer û pevçûn di nav alîgir û dijberên van eniyan de bi salan e dikudîne.  

 

Hêz û quweta min naçe Rojhilata Navîn lê, ez dikarim ji Tayîpê Olparêzê li ber pozê min hazir û nazir disekine re bibêjim;

 

Birêzo, ez wek hemwelatiyek misilman demildest dixwezim ku tu hukmên îslamê yên bo parastina  jiyanê û cezayê qisasê yê bo wî sûcî bisepînî, bikî merîyetê.

 

Dora pêşî bila balafirên te yên şer,  xanî û lojman û koşk û serayên sûcdarên Roboskiyê bombe bikin, ji wan jî 37 kesan  bikujin...

 

Dîsa, bila leşker û polêsên te, kesên li Somayê bûn sedema kuştina 301 madenkaran kom bike, destên wan bi kelemçe, lingên wan bi qeyd û lale bike; wan bi zorî bajo kûrahiya heman kanê û wan di ser hev de bi gaza karbon monoksîtê jahrî bike, bihn li wan biçikîne û  bifetisîne...

 

Na, birê min na, ez poşmam bûm... Her kes bila  bi qasî şeref û heysiyata xwe, bi kula xwe, bi giraniya ezabê xwe di dojeha wîjdanê xwe de  bijî. Gunehê min bi zarokan hat...

 

Gîzmeyên Mûratê Somayê

Karkerê bi navê Mûrat Yalçin, dema ji kana komirê ya Somayê birîndarî hatibû derxistin û li ser sedyeyê hatibû vezilandin gotibû; “ ez ê gîzmeyên xwe derxim, bila rûber (çarşev, pîne, ortî) qilêr nebe”  

Bi ya hinekan, ew di mijara xwedîderketina li malê dewletê merivek ewçend hesas bû ku bi gîzmeyên xwe yên qilêr nexwestibû pêlî rûberê çîlspî yê sedyeya dewletê bike û wê bilewitîne...

Hinekan jî serê xwe li ser pir neêşandin gotin; “ rebeno, hiş di serî de nemabû, lewre weha gotiye...”

Rojnameger piştî çend rojan bi wî re peyivîn û xwestin vî merivê qenc bi raya gişkî ya Turkiyeyê baştir bidin nasîn; ji ber ku gotinên wî dil û kezeba hemwelatiyan peritandibû.

Di wê hevpeyvînê de derket holê ku ew ji Agiriyê ye û malbata wî ji ber xizaniyê di salên 80’yan de welatê xwe di cih de hîştiye û  hatiye li navçeya Kirkagaçê ya Manîsayê bicih bûye. Dîsa em pê hesiyan ku sê birayên Murat jî di heman kanê de wek karker dixebitin...

Gava meriv rewşa Kurdên gundî, bi ser de xizan, ên ku “terka welat kirine û hatine gund û bajarokên Egeyê”  baş bizanibe derûniyeta Mûrat’an çêtir dizane.

Çi Kurd çi Tirk,  gundî  ji bajariyan bêhtir bi çand û ziman û rabûn û rûniştandina  xwe ya gelêrî û neteweyî ve girêdayî ne. Gelek Kurdên Gundî bi taybetmendiya xwerû Kurd û Kurdistanî tên li ber pozê Tirkên "xwerû Tirk"  bi serde "neteweperestên bihnteng" hêlîna xwe çêdikin. Her du serî jî nûnertiya netewek dike, her yek bi rewş û girêdana, bi rabûn û rûniştandina  xwe  ji hev pir cuda, bi zimankî ji hev pir û pir dûr...  

 

Di gundîtiyê de, ji alî  hilberîna gundiwarî ve nêzîkî hev bin jî, gelê Tirk, ji ber ku netewa serdest e, ji sazkirina komarê virde tim û tim xwe li ser gelên din kuştiye, hê jî xwe li ser hemî gelên din dibîne. Bi ser de dewleta Tirk di pêvajoya her serhildanê de neteweperestî û şovenîzmê, rik û nefretê li seranserê Turkiyeyê serdest, li ser Tirkan ferz kiriye ku di çûyîna şerê  Kurdan de ciwanên Tirk dilxwez bin; Tirk  ji "destengî û mihûziya ji şer peyada dibe" gilî gazincan nekin; zarokên xwe bidilê xwe bişînin ser gelê Kurd.  

Her cara ku ciwanên Tirk bo leşkeriyê çûbin Kurdistanê bi Kurdên gundî ve rûbirû mane. Bi xwe jî ji nav gundiyên Anatoliyê yên xizan û belengaz derketibin hatibin jî, derûniyeta leşkeriyê li wan dike ku ew bi çavê fermandarên xwe li gundiyên Kurd  mêze bikin û wan wek merivên har û hov, qilêr û durû, sextekar û xayîn, wek merivên kuştinê heqkirî bihesibînin.

Ev bawerî û têgihîştina şaş, ev şablona “qaşo” kurd,  heta dawiya temenê wan li ser kesayetiya wan bandoreke mezin dike. Exlebê wan dibin neyarê sondxwarî yên gelê Kurd. Ew vê dijminatiyê, vê şablonê radigihînin jin û zarok û xizm û lêzimên xwe jî... Bi taybetî di gund û bajarok û bajarên "ne kozmopolît" de nefreta ji Kurdan digihîje asta herî jor.

Gundiyên Kurdistanê yên herî xizan û belengaz, gundiyên herî kurdewarî, ên bêpîşe û bêsenaet bi hêviya ku di baxçe û zeviyan de, an di karên li gorî karkerên nekalîfiye de bixebitin, xwe didin van deveran. Ew rastî nijadperestiyeke ewçend tûj û tahl tên ku perr û baskên wan dişkê, dibin wek pepûkan. Bi xwe jî zarok û zêçên wan jî rastî pest û pêkûtî û heqaretên ecêb tên. Gelek caran ew dikevin tatêla canê xwe. Du rê dimîne li ber wan; an ew ê vegerin welatê xwe, an jî serê xwe bikin ber xwe, bitelin bimÎnin.

Ên ku dimînin û “nanê Tirkan dixwin” divê heta ji wan tê di demeke kin de xwe ji kurdayetiyê bişon,
xwe ji kirasê kurdbûnê rizgar bikin,
xwe fêrî Tirkiyeke baş bikin,
ji Tirkan bêhtir Tirk bixwiyên;
xwe bikin qurbana mal û hebûna dewleta Tirk,
ti car quretî nekin, nefsbiçûk ,
xêrxwaz, helîm û selîm bin...

Gava PKK,  mafê Kurdan, tekoşîna gelê Kurd dibe mijara gotinê, divê ew teqez çend çêr û dijûnan bidin ser hev û bi ser “terorîstan” de bişînin...
Lê ji van gişkan girantir ew êdî ji xwe  jî xweş nînin, hez ji xwe jî nakin...
Ew ji Kurdbûna xwe, ji rengên xwe, ji şêl û pêla xwe sil dibin. Xwe tiştek bêqîmet dihesibînin...

Belê,  gava min ji devê Mûratê Agirî hevoka “ bisekinin ez gîzmeyên xwe derxim, bila rûberê sedyeyê qilêr nebe” bihîst, mejiyê min serobino bû.
Piştî ku min di hevpeyvîna pê re hatibû kirin de gotinên wî yên “Xwedê zewal nede netew û dewletê, ew çarşev malê dewletê bû, lewre mi nexwest ew qilêr bibe” xwend   agir bi kezeba min ket. Bê hemdê min ev gotin ji devê min derket:

“Kurê min, ez qurbana wan çavên te yên reşbelek, çi kirin bi te ku tu xwe  hêjayê parçeyek pîne jî nabînî?”