Gelî Xwîşk û Birayên me yên Rovî

Kurd bi sedan salan e di newalên çiyayên xwe de, di guhên bajarên xwe de, bi pez û dewarên xwe, bi zevî cotê xwe, bi danûstandina bi cînarên  xwe  debara xwe dikir.  Biyanî; çi  Tirk,  çi Ereb û  Ecem, çi Misilman, çi Xaçparêz û Cihû  heta pergal û şêweya jiyana  wan a ji bav û kalan mîrat mayî tehdît nekirina, dest daneynana ser mêrg û zevî û zozanên wan "tune" dihatin hesibandin, xwe li nedîtnê datanîn.

Jiyan eşîrkî bû. Zewac, şîn û şahî, şer û pevçûn an bi eşîra xwe , an bi eşîrên derûdorê bû. Ango dema qoçê wan dirêj tûj dibû di laşên vevûdu de ko dikirin...

***

Ev xweş dewrana bi hezarar salan serdest, di sedsala 19’an de bi destpêka neteweperestiya gelên cînar  hêdî hêdî serobino bû. Tirk, Ermen, Ereb, Ecem û Ûris  li ber bayê netewdewletbûnê ketibûn, dixwestin erdên ku destê wan digihjê li ser navê netewa xwe qeyd û tapî bikin.  Kurd, bi destdirêjiya ser  mîrektî û pergala xwe ya eşîrtiyê, bi fermanên ku "koça ber bi Anatoliyê ve"  li wan ferz dikir,  bi fen û fûtên wan hesiyan lê çi bikî, di netewbûnê de pir derneg mabûn. Aqûbeta reşikên Afrîqayê, Çermsorên Amrîkayê,  Aborjînên Awistralyayê li serê wan bû  lê, wan heta nîveka sedsala XX’an ji xwe dernexist in ku êdî bindest û koleyên cînaran e...

Çend ronakbîrên  ji  rewşa kambax hayîdar  hebûn lê, dagirker nedihîşt ku ew gel şiyar û serwext bikin, bo azadî û serxwebûnê birêxistin û seferber bikin.

***

Dîsa jî Gelê Kurd serî li ber dagirkeran netewand. Bi awayek lokal û herêmî bi dehan caran li ber wan serî rakir. Bi sed hezaran can dan, bi mîlyonan hatin nefî kirin, di qula derziyê re hatin derbas kirin.  Netewbûna Kurda bi vî awayî li ser zilm û zordariya cînarên wan, li ser hestiyên şehîdên wan, li ser dêris û xirbeyên gund û bajarên wan, li ser hêsirên çavên sêwî û koçber û xizan û belengazên wan  şîn bû, pel veda.

Wan di serî de ji cînarên xwe yên nemisilman ên Ûris, Ermen û Asûrî  dipelikand.  Digotin qey Kurdistan wê bibe kafiristan. Bi fîtkirina Tirk , Ereb û Eceman li ser navê “şerê kafiran” bûn şêr û piling, bûn qirnî, bi "kafiran" ve ve zeliqîn. Welatê xwe ji wan xalî kirin, ûrt û ocaxa wan kor... Encam; piştî têkbirina  “kafiran” birayên wan ên misilman walatê wan li wan kir kafiristan...

***

Di destpêka sedsala XX’an de bêbextî û xayîntiya birayên xwe yên misilman bi çavên seran dîtin lê, dîsa dereng man, bi qewlê Tirkan, hesp ji wan stendibûn û ji zû de Ûskûdarê derbas kiribûn...

Kurd van salên dawîn netewbûna xwe ya “bi dernegî ketî” temam dikin.  Dagirkerên wan ên sed sal in xwedî dewlet lê, li ber Cihû û Xaçparêzan reben û stûxwar, wek pehlewanên derewîn çi hêz û derfetên wan, çi konektî, fen û fûtên wan  hene li ser wan diceribîn.

Wan wek sed sal berê bi biratiya Misilmantiyê, bi emperyalîzmê, ew jî nebe bi Xaçparêz û Cihûyan ditirsînin: Nebî, nebî  merhebatiya wan nekin, bi wan re hevkarî nekin, dostanî daneynin haaaa...!  Ji kê, bi çi awayî dibe bila bibe, bi navê Kurdayetiyê daxwaziya ti mafekî nekin ..! Em tev misilman in,  hêzên li derveyê  welatê me dizwazin me ji hev cihê bikin, welatê me parçe...!

Bi taybetî argûment û hincetên dagirkerên misilman ji hiş û aqil û zanistê wêdetir, derî exlaq û namûsê ye. Ew çavkaniyên bingehîn ên Îslamê jî, dîroka Îslamê jî , wîjdanê misilmanan jî xera dikin, diqusînin. Bona ku dagirkeriya xwe rewa nîşan bidin,  Pêxemberê di sala 622 yan de li Medîneyê "bi Cihû, Xaçparêz û pûtperestan re hevkarî kirî,

hevpeyman mor kirî,

bi wan re jiyaneke hevpar û wekhev ava kirî"

wek neteweperestekî Tirk, Ereb, Faris be

û

dijminatiya Kurda kiribe nîşan didin. Hemû Misilman dizanin ku Pêxember çi gotibe Hedîs, çi kiribe Sinet e... Ma wê wextê hevkarî û hevpeymanên bo jiyaneke aştiyane û bi rûmet ên bi Xaçparêzû bi Cihû û bi muşrîkan re jî ne sinetê Resûlullah e,

gelî xwîşk û birayên me yên rovî...?

Mamoste Marûf

Şerê Dronan

Ji dawîya meha cotmehê vir de, di encama êrîşên dron* ên Tirkan de nêzîkî sed kes hatin kuştin.                                                                                                 Emran Feroz**; 27 Berfanbar 2016

Bi daxwiyaniya Wezareta Parastinê, di dawiya cotmehê de, li parêzgeha Colemergê ya li başûrê Tirkiyê dikeve, herî kêm heftê û du mirov hatine kuşti  

10ê sermawezê, li Şirnexê, ew jî li başûrê welêt dikeve, nozdeh kesên din,

herî dawî du roj piştî vê bûyerê, li Bakûrê Iraqê şeş mirov hatine kuştin.

Wek her carê, hikûmeta Tirk û medyayên sereke, êdî tev veguherîne Ajansa Anadoluya dewletê, qurbaniyên balafirên bêmirov bi gişkî wek "terorîst" nîşan dan.

Di havîna 2015 de, aloziya di navbera Dewleta Tirk û Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) de - ku Tirkiyê, Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û Yekîtiya Ewrûpayê wê wek rêxistineke terorîst dihesibîne- dîsa gur bû û pêv re Başûrê rojhilatê Tirkiyeyê dîsa ket nav pencên şer. Qadên pir mezin ên herêmê yên bi giranî Kurd lê dijîn, ji aliyê artêşa Tirk ve hatin bombe kirin. Bi ya medyaya dewletê, di meha borî de deh hezar "terorîst" an hatine kuştin an jî hatine girtin. Heta niha ti qurbaniyek “sivîl” nehatiye ragihandin. Di axaftinên rayedaran de li wan deveran jixwe hîç sivîl tune ne.

Alîkîve jî , rêxistinên mafên mirovan yên wek Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî kiryarên artêşa Tirk bi tundî rexne dike, liv û tevgerên wê wek çalakiya “nefîkirina girseyî ya gel”, operasyonên wê wek “kampanyaya înfazên kolektîf” rawe dike.

Made in Turkey

Teza hikûmeta Tirkiyê ya li ser şerê xwe yê li başûrê welat, ji ber gelek sedeman bi gengeşiyan têrtijî ye. Ji wan yek jî taktîka bi dorfirehî bikaranîna dronên bi çek e.

Tirkiye, li herêma xwe ji şeş welatên ku balafirên bêmirov ên çekbarkirî bikar tînin yek e. Amerîka, Brîtanya, Îran, Rûsya û Îsraîlê bi bi van makîneyên mirinê, mirovan ji xwe re kirine hedef û dikujin.

Bernameya Tirkiyeyê ya balafirên bêpîlot ên çekbarkirî nisbî ne diyar û şefaf e. Heta çend sal berê jî Tirkiyeyê ev teknolojî ji Îsraîlê dikirî. Ev danûstendin heta ku Tirkiye dronên xwe bi xwe hilberîne kudand.

Îlona dawî, Selçuk Bayraktarê rêveberê şîrketa “Baykar Teknolojî”yê, bi navgîniyaTwetterê da zanîn ku wan dronên TB2 yên % 100 resen Tirk derxistine holê.

Bi vê daxwiyaniyê re çapemenî “bikaranîna yekem drona tirk a li dijî terorê” bi quretiyek mezin ragihand.

Paşê rayedaran behsa serkeftin li ser serkeftinê kirin. Bayraktar TB2, di şerê artêşê ya bi terorê re êdî koza herî girîng a artêşê bû.. Dema goh didî argûmentên fermî, bawer dikî ku ev dron terorîstan hildibijêre û wan tenê dikuje.

Lê mixabin rastî ev e ku, çi model dibe bila bibe, beriya êrişên wan, ti kes nizane ka kê bê kuştin û
dîsabi her awayî em baş pê dizanin ku divê meriv ti car “bawerî bi çavkaniyên rêveberiyê û daxwiyaniyên fermî"  neyne.

Terorîzm; çi hebe bikurisînî nav de, dibe

Êdî ji tu kesî nayê veşartin ku li Tirkiyeyê tekane azadî, azadiya sergirtin û bincilkirina rastiyan e û herêmên Kurdan ên welêt bi sansûreke kesnedîtî ve rûbirû ne. Dewlet dixwaze bandor li vegotina medyayê bike û li gorî xwe rastiyeke din biafirîne.

Di warê retorîkê de, şerê bi dronan ê Tirkiyeyê gelek dişibe yê dewletên din ên wek Îsraîl û YDAyê. Dewleta tirk îdia dike ku dron çekên taybet in ku tenê terorîstan dikuje. Jixwe pirsgirêk jî ji vê peyvê (terorîst) dizê û destpê dike. Têgeha terorîzmê rast û net nayê pênasekirin. Bi vî hawî ew dibe amûreke rewakirina her cûre şîdeta dewletê.

Feraseta Enqereyê; 

“çi li hundir, çi li derve, bi çi awayî dibe bila bibe, kî bi PKKê re xwedî têkilî be ew terorîst e. Her wiha sivîlên niştecih ên herêmên di bin kontrola PKKê de jî terorîst in”.

wekî din artêş tim û tim îdia dike ku şervanên PKKê sivîlan ji xwe re dike mertal. “Mertalê zindî” gotineke pir naskirî ye û dewletên wek YDA û Îsraîl û hwd. pê xwe ji berpirsyariya kuştina sivîlan rizgar dikin.

Rastî ev e ku, di welatên ketine nav pencê balafirên bêmirov ên çekbarkirî de pirî caran hedef sivîl in.

Tevlîbûna nav refên şervanan hêsantir dike

Meriv dikare, herêmên eşîrî yên Pakîstanê yên bi Efxanîsta re hemsînor in û ji 2004an vir de rastî êrişên dronên amerîkan tên, wek mînak bide dest. Bi ya Bûroya Rojnamevanîya Lêkolîner a navend li Londonê ye û bala wê li ser dronan e, tenê %16 yê qurbaniyên teşhîskirî yên dronên Amerîkan ên li Pakîstanê milîtanên tund in. Her weha, endamtiya El Qaydê li ser %4ê wan tenê hatiye îspatkirin.

Li Yemenê, bombebaranên bi ser komciwînên wek dîlan û hwd. de jî- ku dronan di navbera salên 2014 û 2105an de ji xwe re kiribûn hedefên asayî jî- sivîlkujeriyên bi vî rengî ne.

Aliyê din ve, komên milîtan ên li herêmê, bi xêra hemwelatiyên ku dixwestin tola xizmên xwe yên bubûn qurbaniyên dronan hilînin, gelek xurt bûn.

Beytulah Mehsûd, serokê Talîbanên Pakîstanê, ji Daily Times of Lahorê re weha dibêje; " Sê meh digeriyam ku çend merivan tevlî tevgerê bikim, di dawiyê de bi zorî 10-15 kes peyda kir an na. Piştî êrişên Amerîkayê min bi hêsanî 100-150 dilxwaz bidest dixistin.

Gelek çavdêran jî bala xwe dane îdiayên derheqê dronan de. Van demên dawîn, ji Encûmena Têkiliyên bi Derve re Micah Zenko da zanîn ku dron, di êrişê de, ji alî rastkirina hedefê de ji balafiran lawaztir e. Zenko, dema êrişên dronên êrişê yên Amrîkan ên li Pakîstan, li Yemen û li Somaliyê û êrişên balafiran ên li Iraq û dide ber hev digihîje wê encamê ku dronên çekbarkirî yên bêmirov, ji yên bipîlot 20 caran bêtir sivîl dikujin.

Ger rewşa dronên Amerîkayê ev be, ma ne hewce ye meriv bikeve şikê û ji xwe pirs bike, gelo di encama êrişên dronên Tirkan de jî heman tişt dibe yan na...

Sûcê şer?

Tesbît û pênasekirina qurbaniyên sivîl bi çavdêrên bêalî(serbixwe) dibe. Di dema şerên “xwedêgiravî nûdem” de karê wan ji her carê girîngtir û zehmetir e.

Bi navgîniya rojnamegerên serbixwe em dizanin ku dronên amerîkan li Pakîstan, li Yemen û Somaliyê sivîlan kuştine.

Dîsa bi xêra rojnamegerên wêrek û bi navgîniya Rêxistina Alîkariyê ya Neteweyên Yekbûyî ya li Efxanîstanê (MANUA) em ji “sivîlên li Efxanîstanê di encama êrişên hewayî yên NATOyê de tên kuştin” agahdar dibin.

Çendikî berê, rayedaran carek din eşkere kirin ku ew hewcedarî bi zelaliyê (şefafbûnê) nabînin: Piştî ku Neteweyên Yekbûyî di êrişeke dronan a di dawiya meha Îlonê de li herêma Nangahar a Efxanîstanê pêkhatî de kuştina pazdeh sivîlan piştrast kir, rayedarên Amerîkayê hewl dan ku ketina NYê ya nav bargeheke Amerîkayê ya li Kabûlê qedexe bikin, an bisînor bikin.

Tu şik û şubhe tuneye ku li Turkiyeyê, bi taybetî bo hikûmeta îro, zelaliya (şefafî) lêpirsînan ne tiştek girîng e. Ev helwest, cesareta kesên li ser "sûcên pêkan ên şer " lêkolîn dikin dişikêne.

*Balafirê bêmirov ê çekbarkirî
.

Nêrînên di vir de hatine vegotin aydîLes opinions exprimées dans cet article n’engagent que leur auteur et ne reflètent pas nécessairement la politique éditoriale de Middle East Eye.

- **Emran Feroz, rojnamegerekî bêalî ye. ji dê û bavê efxan li Avûstûryayê çêbûye û gihîştiye, niha jî li Germanyayê dijî û bo gelek kovar û rojnameyên almananan dinivîse. Her weha ew bi zimanê ingilîzî bo El Cezîrê Ingilîzî, The Atlantic, AlterNet et TeleSUR jî dinivîse.
Heman demê ew sazûmankarê “bîranîna Dronan , abîdeya sanal a bo bîranîna qurbaniyên dronan” e.
Wêne: Dronek bi bombebarana balafiran re hemwext li ser bajarê Kobanê difire. Cotmeha 2014 AFP
Wergera ji weşana Fransî ya MIDDLE EAST EYE
Mamoste Marûf

Ol , Oldarî û Kurd

Kurd; gelek ji gelên Rojhilata Navîn.

Bi nijadkî Aryen,

bi zimanekî Hîndo-Ewropî,

bi welatkî Kurdistanî.

Beşek niştecih, bi cotkarî û bazirganiyê ve bilî,

beşek nîvkoçer, debare; sewalwanî û bi bazirganî,

beşek bi tevahî koçer, pisporê sewalvanî û hiberîna rûn û penîr...
***
Welatê Kurda, herçiqas gelek caran ji aliyê siyasî ve, ji der ve bi biyaniyan ve girêdayî xwiya kiribe jî, Kurd, heyama dagirkeriya Erebên misilman jî di nav de, ti caran dab û nêrît (orf û edet), şêl û pêl û girêdan, rabûn û rûniştina xwe ji binîve neguherandine, heta destpêka sedsala XXan bi gelemperî wek xwe mane.

Kurd, piştî ku xwe ji Zerdoştiyê dişon û ola xwe ya qedîm diguherînin dibin misilman , Îslamê pir xweş li şêwaza (terz) jiyana xwe ya xwezayî tînin; nahêlin ku misilmantiyeke bihnteng, bi hêrs, êrişkar, bi mahde û bi mirûz di nav wan de şîn bibe, jiyanê li wan biherimîne.

Em ê di vê nivîsê de misilmantiya Kurda bînin holê û bala xwe bidin cudahiya xwe û gelên cînar ên misilman:

Feqî, mele, şêx û meşayîxên Kurda: Perwerdehiya olî di medreseyan de dibû. Her medrese di serî de ji alî alimek an şêxek Kurda ve hatibû avakirin û bi sedan salan ew bi destê nevî û nevîçirkên damezirînerê xwe ve dihat birêvebirin. Ti pêwendiyên medreseyan bi dewletê ve tune bû. Veherandina medreseyê (tamîrat) Xwarin, vexwarin, serûguhên feqiyan bi xêr û hiseneta gel dibû. Feqî nîvrokî û êvarkî mal bi mal digeriyan, ratiba(îaşe) xwe berhev dikirin. Ratiba feqiyan serê malê firaqek xwarin û nanek bû. Piştî perwerdehiya xwe bidawî dikirin û îcazet distendin, dibûn mela, debara wan dîsa li ser gel bû. Gel ji kîjan meleyî hez bikira ew danî, di tax û gundê xwe de bicih dikir, serê malê pez, dewar, genim dibe, êdî li ser çi bihev kiribin, didanê. Jin û zarên wî, pez û dewarên wî di nav ên şêniyan de bû. Ji ber vê kevneşopiyê bû ku melayê Kurd tim di nav gelê xwe de, muhtac û mehkûmê alîkariya gelê xwe bû, lewre rexneyên tahl û tûj li gel nedikir, ti car xwe li ser mirovan nedidît, dij îslamî be jî, ji melayan  nehat, nekarîn ku şêwaza jiyana hezar salan a kurdewarî biguherînin.
Mizgeft: Li Kurdistanê Mizgeft pir hindik bûn. Ew tenê di bajar û bajarokên Kurda de hebûn û bi gelemperî ji aliyê biyaniyên serdest ve, an ji alî malmezinên Kurda yên çav dabûn wan ve hatibûn çêkirin. Jiyana civakî li ku bûya, nimêj li wir dihat kirin. Di gund û taxan de axa, beg an malmezin odeyek an koşkeke deriyê wê ji der ve dişuxulî ava dikirin. Derî çi nas çi nenas, mêr- jin ji herkesî re serpiştkî vekirîbû. Xwarin û vexwarin, civîn û suhbet, şîn û şahî, razan, îbadet tev di vir de dibû. Mêvanên biyanî, çerçî, karbidestên dewletê, fîrar û mehkûmên  zagona dewletê (qaçax) çiqas dilê wan bixwesta li vir dihatin ezimandin. Mezinê malê, rûspiyê gund û taxê, melayê gund, heta sedsala XX’an dengbêj qadroyên daîmî yên vê civatê bûn û cihê wan li jor, li ser dîwanê an li ser sewkiyê bû. Wexta nimêjê ev ode vediguherî dibû mizgeft, tê de nimêj dihat kirin, mewlîd dihat xwendin. Kî nimêj nekira heta ku nimêj biqediya li paş cim’etê, bêdeng rûdinişt. Xeynî dema îbadetê mizgeft odeya civatê, mela jî wek malmezin û rûsipiyan kesayetiyek civatê bû. Her çiqas melayên Kurda, di mijara Ayat û Hedîsan de, bi taybetî di fikh û Kelam û Siyerê de xwedî zanîneke kûr be jî, ew hukmên Îslamê yên jiyana rojaneya Kurda tengezar dikir, ên dijbertiya dab û nêrît û terza jiyana wan a bi hezaran salan dikir ti car wek şertek jêneger, qethî nedida ber gel.

Wek mînak,digel ku Îslam şahiyên jin û mêr bi hev re qedexe kiribe jî, dîlanên Kurda ji berê de bi hevre ye. Jin û mêr, keç û xort dikevin ber hev, destên hevûdu digirin, govend digerînin. Dîsa, herçiqas  ol û erf û ededên biyaniyan memikên jinan wek namehrem hesibandibe jî , jina Kurd li ber çavê mela pêsîra xwe vedike, zaroka xwe dimijîne.

Beriya ku Kurd di çanda biyaniyan de çavnas bibin, simbêlên sinet nizanibûn. Rihên xwe dirêj nedikirin, ti car cube li xwe nedikirin, kimên spî nedidan serê xwe, pîrozbahiya qendîlên olî li hev pîroz nedikirin. Tenê şeva Qedrê çend riket nimêj dikirin ew bû. kinc û girêdan, şêl û pêla nelihevhatî ya hevûdu bi gotina “ev gune ye” na, “ev şerm e” rexne dikirin. Di nav civatê de ne tenê kesên oldar û nimêjkar, Ermen û Êzdî, Asûrî, Qeraçî, Tirkmanên canik û camêr, nanda, bibext, wêrek, jêhatî, xweşsuhbet jî xwedî rûmet bûn, qedrê wan dihat zanîn, tevlîbûna şîn û şahiyên wan jî ferz bû.

Digel hemû pest û pêkûtî û hewldanên pişaftin û xwepişftanê hêj di nav Kurdan de ev kevneşopî kêm-zêde berdewam e. Ev çanda gelê Kurd ya  “di dirêjahiya hezaran salan de li ser pirrengînî û çêşîtdariyê şîn bûye” bo mirovahiyê, bi taybetî bo pêşeroja Rojhilata Navîn hêviyek pir mezin e. Li ser nirxên gelê Kurd demokrasiyeke jidil û rasteqîn, mirovahiyeke azd û sefiraz ava dibe lê, divê di serî de Kurd, heta ku bibin xwedî statû, bi çavreşî li çanda xwe, li zimanê xwe, li dab û nêrîtên xwe xwedî derkevin.

Bi taybetî xwe û zarokên xwe ji “têgihîştina olperestiya bihnteng, hişk, êrişkar, dûrî jiyanê, dijminê kêfxweşiyê” biparêzin.