Li Parîsê kî em Kuştin?

Dîsa li Parîsa şewitî agir berdan dil û kezeba gelê Kurd. Ew Parîsa bêyom e ku ji sedsala XIX’an heta roja îro bûye navenda penaberî û stûxwariya me. Ew Parîs e ku  dor bi dor Yilmaz Guney, Ahmet Kaya ji me stend û daqurtand. Herî dawî, Parîs di nehê çileya 2013’an de bû şahedê kuştina bi bêbêxtî û hovane ya  sê lehengên gelê Kurd... Ew her sê jî jinên dilsoz ên gelê Kurd bûn ku  bi têkoşîneke kesnedîtî dixwestin siûda gelê Kurd a ev sed sal e, digel berdêlên giran dîsa jî lênehatî biguherînin û welat û kesayetiyeke azad bikin para nifşên nû.

Ji wan yek Hevala Sara; Sakine Cansiz bû ku zarokatî û civantiya xwe kiribû qurbana gelê xwe. Hê beriya darbeya faşîsta 1980 bi xwe û bi gelê xwe hisiyabû, ketibû nav Tevgera Azadiya Kurd, digel îşkenceyên herî hovaneyên li ser rûyê Cihanê dîsa jî li ber xwe dabû, li her enî û çeperên tekoşîna gelê Kurd de ked û xwîdana xwe rijandibû.

Hevala din Fîdan Doga bû ku, li Fransayê ji dayîk bûbû , li wir xwendibû; qasî Fransek di zimanê Fransî de jêhatî bû, pir jî bedew bû. Heger ew, bi vê taybetmendî û derfetên  xwe yên ku  Xwedê nake para her kesê,  bixwesta li wî welatî jiyaneke bi kêfxweşiyê, bi şahîyê û evînê têr û tijî derbas dikir. Ew di şûna jiyanek ji rêzê , riya herî zor û dijber dabû ber xwe; di dil û mejî de çi evîn û qabîliyet hebûn kiribû xizmeta gelê xwe.

Leyla Şaylemez a ji nifşa sêyem a jinên azad,  evîndareka ter û can a welat û gelê xwe bû. Ew li Ewropayê,  bi awayek çalak, ji dil û can d tevlî xebatên siyasiyên Tevgera Azadiya Kurd dibû.

Êş û jana van sê lehengan ji dilê gelê Kurd, sedema kuştina wan jî ji nav rûpelên dîrokê zû bi zû  dernakeve.

Ez wek nivîskarekî azad dixwazim li ser sedema kuştina van sê lehengan nêrînên xwe binivîsim.

Di serî de divê mirov mantiqa hebûna dewletan û bingeha şer û pevçûnên wan bibîr bîne ku analîz li ser hîmek rast bilind bibe.

Piştî şerê yekemîn (1914-1918) ê ku di encama geşbûna sanayiyê û tengasiya firotina hilberîna zêde,  li hev nekirina li ser  bazarên cihanê derketibû de , dewletên serkeftî yên wê demê xetkêş dan destan û cihanê li gorî berjewendiyên xwe yên aborî di nav xwe de parve kirin. Navê Kurdistanê ji nav pirtûk û lênûskan hat paxişkirin, 

Ev statûkoya ku berjewendiyên  çend dewletan tenê diparast û bazar li yên din teng dikir, (bi taybetî li Almanyayê)  bîst sal tenê li ser xwe ma. Bi xurtbûna kapîtalîzmê re hilberîna sanayiyê   sal bi sal zêdetir dibû; bo gerandina çerxên fabrîkayan enerjî divêt, madeyên xam divêt; bo birin û anînê, çûyîn û hatinê, bona bi greyder û dozeran vekirina rê û dirban neft divêt, serê giştikan bo frotina malên çêkirî  bazarên nû divêt... Cihana kapîtal emperyalîzmê di sala 1939’an de dîsa bi hev ket.

Hîtlerê heram,  digot qey, ev sermiyana ku çerxên fabrîkayan digerîne bi giranî di destê Cihûyan de ye. Wî ceriband ku bi kuştina Cihûyên di nav xwe de çavê yên li derve bitirsîne. Hêviya wî ew bû ku wê Cihûyên “li seranserê Cihanê belav belavî û bêrik tijî bi Dolaran” bo parastina birayên xwe yên li Germanyayê wê zor bidin emperyalîstan û wan bidin sekinandin. Nijadperestiya Hîtler xenîmî wî bû. Hayê wî ji bayê felekê jî, ji hovîtiya kapîtalîzmê jî tune bû. Ew tênegihîştbû ku kapîtalîzm çi nijad e, çi netew e, çi  ol û îman e; her tiştê wê dirav e. Lew re Hîtler bi kuştina xwe nema, kerasetek kesnedîtî anî anî serê gelê Germanyayê û serê tevahiya gelên cihanê.

Piştî şerê duyem (1939-1945),  kapîtal emperyalîstan û  Sovyetan, bo li hev parvekirina bazara Cihanê  azadiya gelek gelan nas kirin û xwedêgiravî ew wan kirin xwedî ax û al û dewlet lê, şertekî dan ber rêveberên wan:

 “Gelê we kiryarê me be, dewlemendiyên ser ax û bin axa we bi bihayê ku em destnîşan dikin (borsaya navnetewî ya neftê, ya genim, ya zêr û hesin...)  ji me re be. Gere hûn demokrasiyê bipejirînin lê, desthilatdarên  we, ji nav kesên ku vê pergalê erê dikin  bên hilbijartin”

Ji netew û êl û eşîrên ku bi van şert û şûrtan bûbûn xwedî dewlet, her yek ji berê ve li ser parçeyek mezin a erdnîgariyk serwer bû; her yek ji gelên din ên “ne xwedî yekîtî” bihêztir û bi bandortir bû. Gelê Kurd ê ku parçeyek xwe di sedsala 17’an de bi peymana Qesra şêrîn wenda kiribû dîsa jî li her deverî di nav xwe de êl bi êl, eşîr bi eşîr, malbat bi malbat şax şaxî bû; ew jî têrê nedikir wek Sunî û Elewî û Êzdî, Nexşî û Qadirî  ji hev kerîkirî bû. Bi sedan parçeyên biçûcik ên axa Kurdistanê, her yek  di bin nîrê axa û şêxekî nezan de, di guhê çiyakî de, di gundekî tik û tenê de, li benda dagirkirina Tirk û Ereb û Farisên hevkarên hêzên mezin ên emperyalîzmê bû. Kurdistana wan a “bi dewlemendiyên bin erdê û ser erdê têr û tijî” wek malê mezatê bêxwedî, bêsitare wer mabû. Çend ronakbîr  û tekoşerên şiyar hebûn lê, hêz û quwet û zanîna wan nedigihîşt ku  gel rakin ser piyan. Ew ne xwedî wê bîrdoziyê bûn ku pûşên pergala emperyalîmê derxin holê. Ew emperyalîzm bû ku  li her quncikê cihanê dewletek ava dikir, desthilatdarek zalim datanî ser serê gelan, ji ked û xwîn û xwîdan û hebûna wan parek tenê dida wan, deh paran bi xwe dixwar.

Îro, dîsa bazar li kapîtal emperyalîzmê teng bûye. Efendiyên berê yên Cihanê       ji qudûman ketine. Dewletên wek Rûsya, Çîn, Hîdîstan, Îran û Tûrkîye; yên heta çend sal berê jî nikaribûn derzîyek qul çêkirina îro lez dane teknolojiyê, “alav û amûrên ku beriya deh-panzdeh salan monopola çêkirina wan di destê  sermayedarên rojavayî de bû” êdî bi xwe çêdikin, difroşin. Bo hilberînê  hewcedariya wan bêhtir bi neftê çêbûye. Îran, jiber ambargoya Rojavayiyan a li ser e,  nefta xwe bi erzanî dide Çîn û Hîndîstanê. Ji ber erzaniya enerjiyê  û kedxuriya bêsînor a li dewletên Asyayê ye ku Amerîka û Ewropa di aboriyê de jî di bêwîcdaniyê de jî êdî nikare bi wan re rekabet bike.

Kapîtalîzma Rojava kir nekir kaniyek enerjiyê, an enerjiyek alternatîf  a bikaribe bi nefta Rojhilata Navîn re serî bigerîne nedît. Bi ser de, nefta ku berê wek enerjî tenê  dihat şixulandin, êdî ji tekstîlê heta  otomotîvê, ji ambalajê heta kompûtûrê bûye madeya bingehîn a hilberînê.  Ji belaya şeytaniyê ye, ji belaya erdnîgariyê ye, xêr e, şer e  êdî nizanim, Kurd,  li serê kaniyên herî bi adan ên neftê rûniştî ne... Tirsa min ew e ku pepûka Kurdan a berê dilorand û digot: “ kê kir, min kir, zikê birayê xwe qul kir” roj bê bibêje “ kê kir, neft bû  kir, zikê min qul kir”

Kî çi dibêje bila bibêje ev pêvajoya bi navê “bihara Ereban” destpêkiriye rasterast şer e û şerê sêyemîn ê parvekirina Cihanê ye. Ev şer wek ên berê bi beşdariya çalak a emperyalîstan na, bi êrişên mezin ên bereyî û balîstîkî û anfîbî jî na, herêm bi herêm bi fîtkirin û li hev sorkirin û bi hev qirkirina gelan tê meşandin. Heger desthilatdarên herêmê bi baqilî, bi helîmî û selîmî tevnegerin, wê şerê herî mezin, yê herî demdirêj û  yê herî bi xwîn li çar parçeyên Ku Kurdistanê û li welatên cînar  rû bide, bibe sedema mirina bi sed hezaran mirovan.

Bo têgihîştina tevkujiya sê lehengên Kurdan ên li Parîsê, divê mirov serê xwe li ser polîtîkayên kapîtal- emperyalîzmê, li ser girîngiya neftê, li ser jeopolîtîkaya Kurdistanê, li ser rewşa Tûrkiye, Sûrî, Îran û Iraqê,  li ser paradîgmaya nû ya Tevgera Azadiya Kurdistanê biêşîne. Bi taybetî divê mirov bala xwe baş bide nêrînên Birêz Ocalan ên derheqê Kurdistan û Rojhilata Navîn de.

Piştî hilweşîna sosyalîzma reel û jihevketina pakta Varşovayê, li Cihanê desthilatdariya “yek alî” ya kapîtal emperyalîzmê derket pêş. Lê, di serî de tirsa YDAyê  ew bû ku wê Çîna sosyalîst bikeve şûna Sovyetan û serkêşiya dewletên serbixwe yên Cihana III. an û yên ji ber Sovyetan mayî bike. Lewre bo kelijandina wê ya bi pergala kapîtalîst ve, çawa ku berê li Japonyayê, li Kore û li Hong-Kongê kiribû,  sermayeya xwe bo razemeniyê ber bi Çînê ve bi rê kir. Çîn  di nav çend salan de di warê teknolojiyê de veguherî bû welatekî herî pêşketî yê Cihanê. Îran nefta xwe  ji ber ambargoya YDA’yê bi erzanî da Çînê ev yek jî bû sedema zêdebûna hilberîna sanayiyê li Çîn û Hîndîstanê. Rûsya jî bi saya dewlemendiya neft û gaza xwezayî zû hat ser hemdê xwe.   Ewropa digel yekîtiya ku saz kir, dîsa jî nekarî xwe li ber van dewletan bigire. Nefta bi bihayê giran, tengbûna bazaran zor lê kir ku bikeve bin bandora YDA’yê.  

Kapîtal emperyalîz gava dikeve tengasiyê an di nav xwe de şer dike an jî gelan berî hev dide. Bi vî awayî hilberîna mal û xizmetên ku di destan de li hev zêde dike, bandora xwe xurt dike. Ew sezona şer, di dema aştiyê de bi firotina çekan vedikin. Slogana wan; “bo aştiyê amadekariya şer bike” ye. Paşê, bûyerek bêqîmet dike hincet û şer diteqîne.

Şer bi xwe re wêran û wêrtaskirina bajar û gundan, rûxandina binesazî û avahî û karxaneyayan tîne. Gelên li ser wê erdnîgariyê çi hebûnên wan ên li ser axê û di bin axê de hene bi erzanî didin ku bikaribin zikê xwe têr bikin, welatê xwe dîsa şên û aram...

Emperyalîzma Rojava dora pêşî li Îraqê şer ceriband û biser ket lê, Şiiyên wir bûn hevkarên Îranê. Şerê Îraqê tirsa gelên Ereb ya ji diktatoran şikand. Ereban Perîşaniya Sedamê xwînxwar  di nav dest û lepê  emperyalîstan de dît. Derbek mezin li quretî û li nijadperestiya Ereb ket: “Sedam li hemberî gelê xwe yê reben şêr bû lê, li ber Amerîkiyan ketibû ser çokan!”

Bi vê şikestina tirs û xofa ji dîktatoran, Ereb bi fîtkirin û piştgiriya  Kapîtal Emperyalîzmê dest bi serhildanan kirin. Bûyerên li Tunusê bi rûxandina desthilatdariyê bidawî bû. Agirê Tunusê bi Misirê ket. Hêj Misir netemirîbû ku Lîbya serobino bû. Agir ji wir pekiya Sûrî, Bayreyn, Cezayîr û Ûrdûnê.

Lê gava dor hat Sûriyê, hesabê kapîtal emperyalîzma Rojava bi dilê wê neçû serî. Ew, hê beriya hewldanên rûxandina desthilatdariya Esad,  bi navgîniya  Erdogan ji Esad daxwaziya sazkirina lûleyek petrolê kiribûn. Bi wê lûleyê rojavayîyan dixwestin neft û gaza kendava Ereban di Sûriyê re bikişînin Ewropayê.  ev proje nehat hesbê Rûsyayê; jiber ku Rûsya,  bi firotina neft û gazê li Ewropayê bûbû xwedî bandorek gelek mezin û bi vî hawî li gelek dewletên Sovyeta berê jî bi xwe ve girê dabû. Alîkî din ve guherandina rejîma Esad,  rê li ber rûxandina rejîmên Îran û Iraqê jî vedikir; neft û gaza van welatan jî dixist destê Rojava...

Esad pişta xwe da Rûsya û Çînê û daxwaziyên Rojavayîyan û yên “taşeron Erdogan” red kir. Ev bû sedema şerê navxweyî. Rejîmên Ereb ên kevneperst, ên di bin baskên Emperyalîzma Rojava de,  Turkiyeya endamê Nato’yê bi eşkeretî piştgiriya dijberên rejîma Esad kirin. Çeteyên îslamparêz ên ji çar aliyên Cihanê hatin ketin Sûriyê û bi çek û îstîxbarata YDA û dewletên Natoyê, xwedêgiravî bo serdestkirina pergaleke Îslamî, dest bi şer kirin. Her çiqas li bajar û gundên nêzîkî sînorê Turkiyeyê zora Esad biribin jî, ev yek têra rûxandina Esad nekir. Di nav vê tevliheviyê de Partiya Yekîtiya Demokrat a Rojavayê Kurdistanê (PYD) bi lezgînî gelê Kurd birêxistin kir û hema bigire li tevahiya bajar û bajarokên vê parçê Kurdistanê serweriya xwe rast kir; bo parastina gelê Kurd û gelên din ên herêma xwe, rê li ber çeteyên êrişkar girt. Di demeke kin de Kurdên Rojavayê Kurdistanê û yên di nav tixûbên Sûriyê de di bin banê PYDê de veguherîn bûn hêza herî xurt û birêxistinî  ya vî welatî.

Artêşa Esad çend caran  quweta xwe li ser Kurdan ceribadibe û êriş kiribe jî, çavê wê nebirî ku rasterast bikeve Rojavayê Krdistanê, li hemberî PYDê bereyek nû vede. Kurd, bi awakî “min kir bû” ( defacto) rêveberiya welatê xwe bidest xistin. Ev statûya nû ya Kurdan, helwesta serbixwe ya PYDê,  nedihat hesabê Turkiyeyê; lewre PYDê bi hevkariya rejîma Esad sûcdar kir. Bi vê polîtîkayê xwest ku yekîneyên çekdar en Kurdên Rojava li dijî artêşa Esad bikar bîne û wan bixe xizmeta polîtîkayên kapîtal emperyalîzmê. Li bajaroka Serê Kaniyê û li Helebê fît da çeteyan û ew êrişî Kurdan kirin. Her êriş bi  berxwedanek mezin hat pûçkirin û mirazê Turkiyeyê û yê efendiyên wê di çavê wan de ma.

Bi ya min piştî serkeftina li Serê Kaniyê rayedarên Îstîxbarata Turkiyeyê bi Ocalan re têkilî danîn. Hêviya Turkiyeyê û yên patronên wê ew e ku bi navgîniya Birêz Ocalan, Kurdên Rojava tevî şerê navxweyî yê li Sûriyê bikin. Ez bawer nakim ku Ocalan vê yekê bipejirîne û hevkariya bi emperyalîzmê re erê bike. Ocalanê ku ez dinasim  hevkariya bi emperyalîzmê re wek tekane formûlasyona çareseriya pirsgirêka Kurd a li Bakûrê Kurdistanê deynin ber dîsa jî napejirîne; jiber ku ev înkara sedema damezirandina PKKê ye, derexlaqî ye, der mirovahî ye.    

Ez dibêjim di hevdîtinên borî de Ocalan daxwaziyên Erdogan û yên Emperyalîstan bi zimanê dîplomasiyê, bi hincetek siyasî û rêxistinî red kiriye. Gelo bo redkirinê çi gotibe?

Ez bûma, min ê bigota:

“PKK û PYD hêza xwe ji heman girseyê digire. Di nav vê girseyê de Kurdên Elewî, Êzdî, misilmanên xwedî bawerî, şoreşgerên çepgir ên antîemperyalîst ên Kurd û yên gelên din hene. Ew di nav PKKê de jî rêxistinî ne. Heger em bi awayek çalak tevî şerê li dijî Esad bibin,  wê PKK û PYD parçe bibe, alozîyek mezin rû bide, lewre em nikarin li dijî rejîma  Esad  li tenişta we şer bikin”

Teoriyek komployê be jî, ez naxwazim  gotina xwe ya dawî nebêjim. Heger  nîqaş bi vîşiklî bidawî bûbe, hêzên NATOyê, yên di tariyê de karên kirêt û gemar dikin, bo ji holê rakirina PKKyî yên ku bi baweriya wan,  dijberiya polîtîkayên wan ên li Sûriyê dikin zend û bend badabin.

Bi ya min elewîtiya Sakîne û Fîdanê bi serê xwe îşaret û mesajeke girîng e; ew,  ji ber vê yekê bi zanetî wan kirin hedef. Bi vî tevkujiyê xwestin van peyaman bidin gel û tevgerê:

-Heger hûn ji tirsa elewî û şoreşgerên di nav PKK’ê de tevlî şer nabin, em dikarin wan bikujin.

-  Em dikarin PKK’ê li gorî daxwaziyên xwe dîzayn bikin.

- Xeynî Rojhilata navîn hûn li ti derekî  ji bo we ewlehî tune ye. Li ser axa we jî bi şertê ku hûn hevkariya me bikin em ê bihêlin hûn bijîn; ne weha be,  em ê wek sînorên Turkiyeyê û yê Başûrê Kurdistanê,  tevahiya sînoran li ber we bigirin û we dorpêç bikin û ji birçîna bikujin.

Di ser kuştina sê lehengên Kurdistanê re du roj derbas bûn. Di yazdeyê Çileya 2013’an de min vê hêçanê nivîsand lê, firsend nedît ku pêşkêşî we bikim.  Îro 15ê Çile ye. Di dozdeyê Çile de Mehmet Ocalan çû Îmraliyê. Abdullah Ocalan bi Birayê xwe re peyama sersaxiyê ji gelê kurd re û ji malbatên sê şehîdan re şandiye. Li gorî nûçeya ANF’ê, Bira Ocalan  peyama Serok Ocalan weha ragihandiye raya giştî:

“Kuştina 3 siyasetmedarên jin yên Kurd yên li Fransayê ew gelek xemgîn kiriye û şermezar kir. Komkujî weke komkujiya duwem ya Dêrsimê bi nav kir. Demek ji demekê zûtir çi nav lê kiribe bila lêkiribe, xwest berpirsên komkujiyê bên aşkera kirin. Eger di demek kurt de ev komkujî derve hole dê sûdê bide pêvajoyê. Got, ‘ev komkujî îşareteke’. Ji ber vê çendê xemgîn bû. Sersaxî li malbatê da. Got, ger di rojên pêş de Hevserokên BDP’ê bên ew dê di derbarê pêvajoyê de daxuyaniyê bide.”

Belê, Birêz Ocalan vê komkujiyê wek “îşaret” destnîşan kiriye û bo peyameke dorfireh hêvî û daxwaziya xwe ya serdana hevserokên BDPê bilêvkiriye. Bi qasî zanîna xwe, min îşareta ku Serok Ocalan qal kiriye  bi vî şiklî xwend. Heger dagirker destûra çûyîna hevserokan bide, ew ên agahiyên berfirehtir ragihînin me. Bi ya min van rojan qedera Rojhilata Navîn di serî de cardin tê nivîsandin. Divê gelê Kurd pir şiyar be, yekîtiya xwe biparêze ku xeletiyên bav û kalan ên sed sal berê dubare nebin.

                                                                     Mamoste Marûf

Serpêhatiya min a bi gayekî Xwedê re

25 ê Berfanbara sala 2012’an nizanim dinya çawa bû lê Stenbol bi mij û bi serma bû. Ew roj ez betal bûm. Serê sibê zû rabûm, bêyî xurunî bikim  ji malê derketim û berê xwe da firneya nanê lawaş ya serdestê malê; jê çend nan stendin û paşê xwe berda penîrfiroşê Wanî nav Evdimelîk, da ku ji wî jî bikirim hinek  penîrê bi sîrik ... Min dil hebû biçûma dikana hevalekî xwe yê kurd; kurdekî bêxêr... Jê re dibêjim bêxêr  ji ber ku ev çend salên dawîn, hingî ku bi çend tirkên beredayî re hevaltî daniye û bi wan re  danûstandinê dike,  ez jî di nav de, li hevalên xwe yên berê yên Kurd êdî  qe napirse!   Çav lê ye, çawa ku tê serê gelek Kurdên li metropolên Tirka, ew jî ji refê xwe veqete û bibe ji wan sûtalên bêserûber... Min di dilê xwe de digot; bi vî xweş penirê welêt, bi vî nanê lawaş ê germ, ez ê kurdbûna wî bikim bîrê, dibe ku rehm bikeve dil.

 Min penîrê xwe jî kirî, bi lez û bez li otobêsê siwar bûm, peya bûm, bi rev, lezabez çûm ber deriyê dikana wî, biketimahundir lê, li ber şemûgê merivek girê geriyayî yê wek hûtan, na na wek hirçan bi tirkî kir “hop birader!” û ez dam sekinandin û got; “ civîneke taybet e, ketina nav dikanê vê gavê qedexe ye”.  Min dest avit telefonê  ku ji hevalê xwe yê bêxêr bipirsim “lawo, ev çi hal e?” Telefona wî heta dawiyê kire zirînî lê mariso venekir. Ez rebenê Xwedê poşeta nan û penîr di destan de,  di kolanên Stenbola şewitî de wekî ji kerê bikevim wer mam û mam... Bihna min pir teng bû pir...

 Qasek virde wêde çûm hatim, nan û penîrê min ket bîra min. Çi bikim, çi nekim, ya qenç ew e ku  ez wan li pisîkan belav bikim. Min kir pişo pişo, çend heb hatin xwe li şalê min gerandin, min ji tûrê xwe kerîkî nan û qetek penîr derxist da ber wan, pisîkên heram qasek bihn krin û pişta xwe  bi min de kirin û lêxistin çûn! Hela li min û li van pisîkên Tirka! Lawo, ên me bo parçeyek nanê tisî dîwaran qul dikin, yên xelkê xeynî pişik û kezebê devên xwe nadin ti tiştekê! Jixwe gava mirov li boçikan dinêre têderdixe ku  pisîkên me û yên  serdestan jî ne wek hev in! Ên wan  ji kêfan boçikên xwe bi gelemperi li ser pişta xwe dikin çingir, an wek dîrekên ala Tirk tîk dikin dihecînin; ên me di nav şeqan de, pir caran bi erdê ve kaş dikin, bi zorî bi xwe re digerînin. Heger wan  rê û dirb bizanîbûya, dê ew jî ji Kurdistanê koç bikirana û bihatina biketina kolanên metropolên Tirkan. Ma  me bi piranî bo zikê xwe, welatê xwe ne terikand! Ma em jî exleb,wek kûçik û pisîkan di kuçe û kolanên vê metropolê de  nanoziko lê digel bindestiya xwe dîsa jî bê xem û bê keder naçin nayên? Bihna min dîsa teng bû...

 Min poşeta nan û penîr ji hêrsan qil kir avit ser sergo.  Nabe ku tu penîrê bi sîrik ê Kurdistanê li welatê xerîbiyê, di çayxaneyekê de li ber çav û pozên “bajariyên nekurd ” bidî ber xwe û bi kêfxweşî bixwî. Dilê Tirkên sipî ji vê bihna penîrê bi sîrik ê bi me Kurdan pîroz e digere.  Dilê wan bibije penîrê te jî, ew di nav civatê de gere dilê xwe jê bigerînin ku  ji taybetmendiyeke Kurdewarî bi dûr kevin. Gelek caran hatiye serê min, an ez bûme şahed ku  ew giliyê penîrxurên me  bi xwediyê çayxaneyan ve kirine, an rasterast giliyê penîr bi penîrxuran ve... Heke ew, nikaribin bi te û bi penîrê te, wê wextê, bi terikandina çayxaneyê te jî, penîr jî, çayxaneyê jî, bajarê ku tu lê yî jî,  ên ku rê li ber hatina te ya wir vekirine jî protesto dikin. Deng nayê te lê,  ew jin û maka meriv jî didin ser hev...  Tu çiqas bibêjî “ker çi dizane zahferan çiye” jî bê feyde ye...  Ax heft xwezî, ez niha di axûrekê Kurdistanê de bi pez û çêlekan re bûma...  Bihna min dîsa teng bû!

 Ji rojnamefiroşekî Kurd  Gundem û Azadiya Welata xwe stend û  berê xwe da taxekê din. Min dizanibû ku li wir bo cixarekêşan çayxaneyeke sergirtî heye. Ber bi nîvro ve çend hevalên mal nêzîk jî hîn bûbûn  dihatin wir. Siûda min lê werê, îro jî ew ê werin, em ê hinek laqirdiyan bikin, derd û kulên dilê rezîl parve...

 Qasî saetek peyatî çûm. Min simîtek stend ketim çayxaneyê. Ji bextê min re mase tev tijî bûn. Bala xwe da, merivekî 45-50 salî yê dirufê Kurdan pê dikeve li ser maseyek bi tena serê xwe rûniştî ye. Camêro, por û simbêlên xwe reş tarî boyax kiriye lê, kî dizane çend roj in rûyê xwe kur nekiriye. Qirawata wî ya sor, di bin rûyê sipî de şemal dide dibiriqe...  Serê xwe kiriye ber xwe, tu dibêjî qey Qur’ana pîroz e , bi baldarî rojnameya “ Fotomaç” ê dixwîne. Min kursiyek peyda kir û li nêzîkî wî rûniştim. Pişta xwe pêde kir ku aciz nebe. Min alîkî ve simîta xwe dikojand aliyê din ve jî rojname dixwend. Dora pêşî ya Gundemê bû. Çend rûpel jê çûn, nizanim di rûpela çaran de , yan ya pêcan de bû, nûçeyek derbarê komkujiya roboskiyê de  ji nişkave bû tîr û li ser dilê min çik bû ma. Bi dehan Kurd, ên ku ez dizanim li vê  metropolê tirkan,   bi awakî rezîl û perîşan dijîn di ber çavê min re yeko yeko derbas bûn. Hevalê min ê heta çend sal berê şoreşger, lê niha bêserûber, du birayên wî yên tînerkêş û balîkêş, xwîşkên  wî yên rojê bi yekî re, dêbavên wî yên di qula xênî de tî û birçî li benda mirinê, xwendekarên min ên ku xwe ji nasname ji ziman kirî, mezinên wan ên ku di  atolyeyê di bin erdê de nanoziko dixebitin, ev zarokên boyaxkar ên heft-heşt salî yên wa ye li ber çavên min  bo çend quruşan solên  mişteriyên çayxanê ji destên hevûdu direvînin... 

 Ma  berpirs û sedem û kirdeya perîşaniya Kurda ne dagirker e? Ma zarokên Roboskê jî koçî vê metroplê  bikirana û di kuçe û kolanên wan de rezîl û rûsiwa bûbûna, bûbûna tînerkêş û tîryakêş xema dagirker bû? Bi ser de dagirker di bin simbêlan de nedikeniya, şa ne dibû; çima ku ew nebûne şervan? Çima ew sibe êvar agir bi ser Kurda de dibarîne; nahêle Kurd di welatê xwe de kerîkî nan bi dilrehetî bixwin?  Ev bi deh hezaran avahî, fabrîqe, kul û kureder ne bi ked û xwîdana erzan a zarên  Kurdan hatine çêkirin? Ev tekstîla wan a bi Çînê re dikeve ber qayişê dîsa ne li ser pişta vî gelî ye? Ma dijmin çiqas bikuje Kurdistanê ewqas vala nake? Çiqas vala bike ewqas kar nake! Oro zarokên bi xîret, oro zarokên li Roboskê şewitîn bûn komir, di gorên xwe de bi dijmin bikenin. Bibêjin em mirin lê em nebûn dîl û koleyên te.

 Gundemê  wêneyên her sih û çaran jî di nav çarçovekê de qor bi qor dabû ber hev. Pirî dilê min bi wan zarokan şewitî bê hemdê min çend dilop hêstir niqutîn ser wêneyên zarokan... Rebiyo, ev çi zilm e, ev çi hovîtî ye, ev çi... Min hey dît ji paş ve yek diniçîne min. Zivirîm. Min bala xwe dayê ew zilamê li paş min e. Tu nabêjî ji paş ve rojnameya min xwendiye. Bêteklîf û bêdestûr, wekî bi gundikî  xwe re baxive, bi dengekî  heta jê hat bilind, bi tirkiyeke heta dibêjî qirix  bi ser min de qîriya:

 “ Ben askerlîgî yuzbaşî oleraq, yox yox, astegmen olaraq yaptî; ben gordim o qantirlerle buyuk buyuk sîlehler taşîyorler. Esker oldiriyorler. Benim bolikten yirmî uç tene oldirdiler; senin bu qezete onî niye yazmiyorler ha!”

 ( Min leşkeriya xwe wek yûzbaşî, na wek astegmen kiriye. Min bi çavên xwe dîtine, ew bi wan hêstiran çekên giran dikişînin û leşkeran dikujin. Di yekîneya min de bîst û sê heb kuştin; rojnameya te çima wan nanivîse!)

 Bîst- sih kesên di çayxaneyê de rûniştî tev li me mêze dikirin. Kurdayetiya wî (Kurd nebe jî teqez Kurdistanî bû) ji tirkiya wî ya qirix, ya min ji rojnameyên min  eşkere bûbû.

 Gelî xwendekarên birûmet, meriv bindest be, bi ser de  Kurd be, ya herî xirab di nav netewek wek Tirkan de  ( heşayî çend şoreşger û demokratên wan) bijî,  bibe nebe ji mirovên normal konektir û fêlbaztir dibe daku bikaribe li ser xwe bimîne. Ev zagona xwezayê ye. Hemû jîndar bo berdewamiya jiyanê  gorî şert û mercên ku tê de ne, dibin xwedî huner û merîfet. Heger kelecana min biserketa, min xeletî bikira û pê re nîqaşa heqî û neheqiya Kurdan bikira, ji wê çayxaneyê ez bi saxî dernediketim. Bi pelixandina serûguh jî nedimam, niha di destê dewleta wî cahşî de dîl bûm.

 Min awirek heta dibêjî cidî û tûj dayê, xwe kir dilqê ji wan yûzbaşî mîzbaşiyên ku zirav li wî û li hemî Kurdên cahş qetandiye... Di cih de gotina wî bi dengekî ji yê wî bilindtir birî  û  bi fermanî bi ser de qîriyam : “ Nasnameya xwe derxe!”

 Carek din hewl da êriş bike, di devê xwe de gerand got ; “ Ma tu jî tu terorîst î, çima ev qas hêrs dibî!”  min qe guh nedayê û li ser gotina xwe mam. Plansaziya xwe ya êrişê li ser peyva yûzbaşîya ku bi xeletî ji devê wî reviyabû saz kir.

“zû! Nasnameya xwe derxe! Tu sextekar î! Tu dibêjî ez yûzbaşî me... Tu bi vî navî mirovan dixapînî, dolandiriçîtî dikî! Zûke belgeya xwe, an nasnameya xwe nîşanî min bide!”

 Min dizanibû ku ew derewan dike... Min dizanibû ku dewleta dagirker, cahşên kurdistanî yên xwedî Tirkiyeke evqas  qirix nake hundirê malê; wan  dike muxbîr, dike cerdewan, dike milîs û wek kûçikan dide ber deriyê xwe. Hesabê min li ser koma mirovên ku di çayxaneyê de guhên xwe bel kiribûn û li me temaşe dikirin bû. Azadiaya Welat a ji aliyê wan ve hatibû dîtin bi Kurdî; Gundema li ser masyê wek pelên keleman ji hev belav belvî jî bi Tirkî ez dabûm dest... Heger ez bikaribim xwe, wek  parêzvanekî ewlehî û berjewendiya vê keriyê nîşan bidim,  ez ê ji vê rewşa xerab xwe xilas bikim... Nikaribim xweliya heft gundan li serê min! Ez ê biçim çem û çem... 

 Min bênavber hevoka “zû, zû,  nasnameya xwe derxe!” dubare dikir. Ehlê çayxaneyê tev lê dinêrîn. Cahşo rabû ser piyan,  dest avit bêrikan, qaşo li nasnameya xwe digere... Vir de wê de qilqilî, xwe bir anî, xwe şaş kir ji min re got; 

“qomitan, min cuzdan li malê jibîr kiriye”

 Min têderxist ku bask ketine nav lingan! Êdî ço ketibû destê min. Min rewşa xwe ya desthilatdar xera nekir. Rûyê xwe ji berê jî tirştir kir û bi dengê mêrên berê jê re got:

“ Bênamûsê kurê bênamûsan, rûnê! Cardin sextekariyek weha neke û milet nexapîne. Du qiram mejiyê te tune, heywan! Li derekî din  gotinên tewşo mewşo yên wiha neke. Tûûû li nav çavê te. Mîkrop he wellah!”

 Risteya serî ya mewlîda Kurmancî ket bîra min; hemd bê hed be, bo Xwedayê rebê alemîn, ew xweda ye daye me... Guhsisto ji tirsan be, ji şerman be, dengê xwe birî û serê xwe kuta nav rojnameya xwe ya Fotomaçê.

Tirsa min ew bû ku ji temaşevanan yek rabe û ji min bipirse, “tu çi karî dikî?”  Bona ku vê firsendê nedim wan, min deng li xwediyê çayxaneyê kir û jê re got;

“vî mişteriyê xwe yê sextekar baş nas bike. Li cem rûnê û jê biipirse ka ji ku ye, li van deran çi digere.  Ew xwe li qomitantiyê datîne... Ez dibêjim ew dixwaze ji van mirovan yekî bixapîne... Dibe ku beriya niha xapandiye jî. Paşê serê te jî pê re dikeve belayê ha!”

Wî  bi ya min kir. Gazî mişterîkî xwe yê ji xwe baqiltir kir û her du çûn ser maseya wî rûniştin. Bala her kesî li ser wan bû. Ez rabûm ser piyan û ji wir bifizirim, derkevim. Xweş siûda min dîsa lê hat...  Hevalekî min ê mamoste ket hundir.  Me hevûdu ji dil û can hembêz kir û  bi hev re derketin derve.

Aqil û jîrtî û konektiya ji bindestiya malkambax gihîştibû min wê rojê  ez xelas kirim. Heger ez rebenê Xwedê, rojek din li derekî tenha rastî wî gayê Xwedê werim, ez dizanim çi tînim serî! Çer heye kapê wî ketiye destê min...

                                                                Mamoste Marûf

 

 

Darwînîzma Tirko-Misilmantiyê

Omer Dînçerê wezîrê bere yê Tayîp gotibû  ku ji vir pê de dê  ew ên Zazakî wek zaravayek Kurdî na, rasterast wek zimanek serbixwe bipejirînin û di warê perwerdehî û weşanê de jî wî ji Kurdî veqetînin. Wezîr dîsa gotibû ku heta niha hin pisporan ew xapandine, lewre  xeletî kirine ku  Zazakî wek zaravayek Kurdî hesibandine.

Tirko- Misilmanino, beriya ku me Kurdan netewa Tirk nas nekiribû, teoriya tekamûlê ( evrîm) ya Darwînê reben jî fêm nekiribû.

We bi wî mejiyê xwe yê IQ 180,  û “bi xweş adan”, 

we, bi wî jîrtî û jêhatîtiya xwe ya bêhempa,

Teoriya tekamûlê ya Darwînê tiral û tolaz a ku digot; “mirov sed hezar salan de bi zorî  bûne mirov” derewand û  mirovbûnê di heştê salan de kir para me Kurda!

Berê, mala minê, xwelî li serê me be,  em Kurd ne mirov bûn ! Me çi nav bû, çi zar û ziman bû. Çi mal û pêxirîk û ocax bû.

Ji vir heştê sal berê, we em di şikeftên bê serî û bê binî yên çiyayên Kurdistanê de dîtin, keşf kirin, di laboratûwarên dewleta xwe de terîf kirin.( tanimlamîş kirin)  Em, bi qewl û qerarê we şarezayan, li gor zanist û lêkolînên we zanyaran, ji wan nîv-merivên pişt bi hirî qûn biboçik bûn.(Kûyrûklû )

Çil -pênce sal bi ser de çûn, neçûn; we em di ser bi hezaran qirnan de dîsa qil kirin(çax atlatmak), Xwedê ji we hezar car razî, we em ji pûrt û ji boçik kirin, em kirin mirov. Lê, em dîsa jî bê nav û bê nîşan,  bê zar û bê ziman bûn...

Sal bi sal we em guherandin- veguherandin kirin “homos- kartkurtos”  ew  neandartalên girên geriyayî yên serê çiyayên Kurdistanê...

We dawiya dawîn navê Kurd li me kir lê, bela hovîtiyê, di devê me de hêj ziman tunebû! Her çiqas em gel û gît, yat û kalk’a we ( here- were, vezele- rabe) ya ji serdema “kurd memedê nobedar” mabû tenê zanibana jî, we  got; “ew lo lo , lê lê ya we jî, ew gotin û qisedanên we yên bêwate jî, ji dewr û dewrana kedîkirina we ya ji alî me ve maye û ji binîve Tirkî ye lê, ne ji wê Tirkiya nazik û nazenîn, devokeke wê ya lewitandî ye”.

Tirko- Misilmanino, destê Elî û Mihemed li pişta we be, we welatê me seranser veguherand laboratûwara zînadana Amedê û  we em di sih salan de di ser çend hezar qirnên din re jî avitin, bi darbekî ve, em kirin Kurdo-Tirkîaxêv...

Lê, nizanim çima, çi xeletî bû, çi ecêb û gosirmet û teşqele bû ku li we û li me qewimî;  teoriya Darwîn jî, ya we jî têk çû, lewitî, pûç bû. Sal hezar û nehsed û heştê, boçika bi qûna me ve  zû de jixwe çûbû lê, îcar di serê me de qiloç şîn bûn, ketin şûnê! We îcar em kirin homo- terorîstûs û dîsa derxistin çiyê.  

We kir, ji me hin neodartalan kir, îsal sal du hezar û dozdeh, hema bibêje kir sih sal,  ew qiloç ko nebû çû...

We lez da tekamûlê, em kirin Kurd, em  kirin xwedî Kurdî, xwedî telewîzyon...

 Meqarne û komir û TRT 6, qoriçî û keleş têrê nekir, we pere dan me mîlyon bi mîlyon.

Ew jî nebû bi ser me de bombeyên xwe  barandin her yek nizanim çend kîlo û çend ton.

Tekamûl  û darwînîzma Tirko- Misilmantiya we, bi ya Darwîn re ketiye pêşbaziyê û ber qayîşê.

We sih salan de maşallah, pêvajoya netewbûna Kurdan qedand, îcar dor hat ji hev cûdakirinê...

Li gor teoriya Tekamûlê ya wan zanyarên xaçparêz û cihûyên bê ol û bê îman,  ziman bi hezaran sala berê kom bi kom ji hev veqetiyane, bûne Hîndo- Ewropî, bûne Hamî- Samî, bûne Ûralo Altayîk...

Disa ew kom, di dirêjahiya hezaran salan de ji hev cihê bûne, bûne komikên wek zimanên Latînî û Germanî û Slavî û Îranî ...

Dîsa bi hezaran sal di ser re derbas bûne, ew komik parçe bûne, veguherîne bûne çendik û çend zimanên resen û her yek ketiye devê netewek.

Her yek ji kêfa dila re nebe jî, ji ber hewcedariyek bi cih bûne li ser koşeyek  cihanê.

Dîsa  bi ya wan gawir û bêîmanan, herî kêm hezar sal divê hebe, heta ku ji zimanek zaravayek bizê û bê dinyayê...

Kurdino, de ka îcar bala xwe bidin vê derhozeyê û vê mûcîzyê, vê darwînîzma Tirko- Misilmantiyê!

Ew, di çend mehan de, ji Kurdiya we  zaravayek jî na, zimanek resen û serbixwe diafirîne, nav lê dike derdixe vê meydanê.

                                                           Mamoste Marûf

   

.