Divê em çi bikin, çi nekin bona ku rê li ber asîmîlasyonê bê girtin?

Di sedsalên 19’an û 20’an de hemî ronakbîr û sîyasetmedarên cihanê yên ji her netewê, ji bo çareseriya vê “pirsgirêka bi jan” a ku ziman û nasnemayên gelan dabû ber xwe dikuşt, ji berxwe teoriyan derxistin, bi hezaran pirtûk weşandin, sazî û partiyên netewî ava kirin... Bi aşitî û xweşî bû bû; nebû, bi çek dewletên xwe yên netewî ava kirin û liser hîmên zimanên xwe “yên ji çend peyv û biwêjan pêkhatî” zimanên cihanê yên herî edebî û zanistî lêkirin... lê “êxbala kor, siûda girtî”, her çiqas kurd jî, ji bo nasname û ziman û welatên xwe bi mîlyonan hatibin kuştin û koçberkirin dîsa jî negihîştin ber mirazên dilê xwe û di van her du sedsalan de “sedsalên netewbûn û bi dewletbûnê de” biserneketin û li ber diwaran man û man... Îro di nav şert û mercên cihanê de ew bi girsehî dihelin, ji rûyê erdê tên paxişkirin... Hêvî gumana wî tenê bi Tevgera Azadiyê maye... Ev tevger û şervanên wê mirina xwe dan ber çavan bi zimankî nebe jî, bi moral û hişmendî kurda ji xewa mirinê hişyar kir... Ev çend gotar in ez li ser asîmîlasyonê dinivîsim û gilî û gazinan ji kurda û ji alema mirovayetiyê dikim; ew miroveyetî ya ku bi girî û bi hewar e bona “kûsiyê caretta caretta”yan û “pandayan” û hemî lawirên li çol û çiyayan û bin deryayan... Ew mîrovayetiya ku bi milyonan pere direşîne bona çend cûre gihayan, dikin rê liber tunebûn û nemîna wan bigirin... Lê hûn bala xwe bidin vê ecêbê û vê gosirmetê, kes xwe lê nake xwedî, guh nade bişaftin û paxişkirin û windakirina gelekî bi mîlyonan! Ez gilî gazinan ji kurda jî dikim; jiber ku ew hê bi ûrtkoriya xwe nehisiyane, lê vearneqiliyane... Bi ya min ew, di şûna pîrozkirina cejna zimanê kurdî ya bi yek rojî, divê şîn girêdin, reş girêdin “sal donzdeh mehên Xwedê!” Di warê zimanê kurdî de- hebûn û nasnameya kurd” bi tenê bi wî ve girêdayî ye- barê giran di serî de dikeve ser milê sîyastmedar û ronakbîrên kurda... Divê ew dest ji pêsîra “gelê kurd ê dîl û reben” berdin û wî tu car bi “xwe bi xwe bişaftinê”(otoasîmîlasyonê) gunehbar nekin... Gel, heta hatina dibistan û telewîzyon ên bêyom ên dagirkeran, heta êrişa artêşa wan a ku cih û war lê herimand, heta bicihbûyina kapîtalîzma hov û kûvî -ya dîsa bi destê dagirkeran bû - di gundê xwe de bi zimanê xwe yê xwezayî kar û barê xwe birê ve bir... Gelê kurd, bi deng û xweş awazên dengbêj û çîrokbêj û bilûrvanên xwe dilê xwe yê birîndar aş kir. Îro dem û dewrana bajarvanî û ragihandin û perwerdehiya modern e... Gelê me yê reben ê “bi piranî gundî” çawa bikaribe bi kurdî ya xwe ya dewlemend lê “ kurdiyek xwezayî, gundî û koçerî û navmalî” liber xwe bide! Di serî de divê li ser hîmên kurdî ya xwezayî kurdîkî modern û nûjen bê afirandin û nifşekî nû pê were perwerdekirin. Ev jî pergalek, hêzekî wek dweletê dixwaze... Lê belê, di tevn û paradîgmaya erdnîgariya me de ev ne pir pêkan û hêsan e... Jê re demek heta tu dibêjî dirêj divê... Lê mixabin, ji bo çareseriya nasname û zimanê kurdî de divê demekî zûtirîn, bi lezgînî hin tişt bên kirin... Ji bo kurdî êdî “kêr daye hestî!” Ez wek mamosteyek kurd, nêrînên xwe bi aşkeretî li jêr rêz dikim didim ser hev, da ku raya giştî ya kurda vê mijarê nîqaş bike û nehêle ji rojevê derkeve... 1-Dora prşî, divê bi alîkarîya zanîngehên cihanê û sazîyên bêalî yên navneteyî, anket û lêkolîn ên zanistî yên dorfireh bên çêkirin û komkuji û qira çandî ya ku li ser gelê kurd tê meşandin bi awayek fermî bê tespît kirin. 2-Encamên vî lêkolînê ji raya giştî ya navnetewî re bi amûrên ragihandinê yên herî bi hêz û xurt bên aşkerekirin. 3-Wek gava sêyemîn parlemanên kurd bi her rê û rêbazan, vê mijarê di parlemantoya tirk de bînin rojevê û bi awayek aşkere, bi kinahî û kurtasî bipirsin û bêjin; “gelê kurd êdî naxwaze bi baca ku jê tê stendin bê asîmîlîye kirin. Hûn ji bo ku zarên kurd asîmîlîye nebin, fêrî ziman û çanda xwe bibin çi difikirin, çi projeyên we hene? Ger hûn di demekî kurt de çareseriyek nebînin em ê rêyek bidin ber xwe û pê de herin” 4-Ger ji meclîsê çareseriyek derneket; di serî de “Pergala Komên Civak ên Kurdistanê”, bê sekninandin a li hêviya destûrdayina dewletê, bi awakî “min kir û bû” ( defacto) ewilî li Amedê bê avakirin. 5-Divê li Amedê kreş û polên destpêkê yên xwerû bi kurdî ( ji bo zarokên 5-6 salî) û dibistanekî seretayî û lîsekî taybet a pir modern û bi qalîte bê sazkirin. Li teniştê jî ji bo xwendekarên dibistana seretayî û yên lîseyî kursekî kurdi bê çêkirin, bona ku zarok waneyên ku bi tirkî ne, bi kurdî jî dubare bikin û hînî terîmên waneyan ên bi kurdî bibin û bikaribin zimanê xwe di her warê jiyanê de de bikarbînin. Divê ev saziyên di serî de li Amedê tên birêxistinkirin wek “saziyên pîlot û pêşeng û model” bin û gav bi gav, ne tenê li Kurdistanê, li hemû deverên ku lê kurd dijîn bên sazkirin. Ev xebatinan ne dijberî zagonên K.T.Y’ê ne; bi her awayî qanûnî û rewa ne. Xwendekarên ji vî kampûsê mezûn dibin wê bibin pêşengên avakirina dibistanên din ên li her deverên Kurdistanê û Tirkiyeyê... îro zaroyên kurda yên zanîgeh qedandî yên pir û pir zana û serkeftî hene. Baweriya min ew e ku, ji bo saziyên Fethullah pêwîstî bi alternatîfan hebe, wê kurd ava bikin û wek di siyaseta demokrasi û aşitiyê de,di warê perwerdehiyê de jî bibin afirenderê modelek herî nûjen û serkeftî. Hevalno, ev ne xwen û xeyalên şevan in. Tevgera azadiyê ya ku ev 30 sal e li hemberî artêşek herî bi hêz a NATO’ yê şer dike, di çend mehan de dikare vê pergalê bi awayek serkeftî ava bike... Lê divê ronakbîrên kurd niqir sist nekin, peywira xwe bînin cih, lê pêşî dil bikin, bixwazin... Mamoste Marûf

Çawayî, çawabî Azadiya Welat?

3 Kanûn 2007




Azadiya Welat; rojnameya me...Rojnameya me ya bi zimanê dayika me. Moriya ku dike bi derziyê çiya qulke û tê re here heca xwe bike... Ew heca pîroz ku rêya wê bi kêlikên bi mîlyonan kurdên miraz di çavan de mayi ve hatiye nexişandin.



Azadiya Welat li peyî Quranê berhema herî pîroz a kurda ye; ji ber ku berê di nav kurdan de zarokên biçûk piştî xitimkirina Qurana Pîroz dest bi hindekariya Nûbihara Biçûkan dikirin da ku ew baş hînî zimanê xwe bibin û bizanibin ku Kurmancî jî yek ji wan zimanên xwendin û nivîsandinê ye...



Bi ya min Nûbihara Ehmedê Xanî , ji ferhengokekê bêhtir mifteya deriyê zanist û şoreşgeriyê ye . Tê de navên peyvan ên wer hene ku di roja îro de- ne tenê misilman- tevahiya mirovahiyê negihîştiye asta bi aşkeretî bilêvkirin û nivîsandina wan...



Ez dikarim bi awayek sergirtî ji we re tenê vêya bibêjim ku; di Nûbihara me ya 300 salî de navên gelêrî yên aza yên namahrem ên mêr û jinan bi Kurmancî û bi Erebî bi aşkeretî hatine nivîsandin... De ka îcar Azadiya Welat û wê bidin ber hev:



1) Mabesta herduyan jî li bazara zimanên cihanê parastin, pêşve birin û serbilindkirina zimanê Kurdî ye. Lê bazar li herdûyan jî kesat e.



2) Armanca nivîsandina Nûbihara Biçûkan , bi ya min, ne ji bo ji holê rakirina kêmasiya ferhenga Kurdî- Erebî bû; lê ji bo rê li ber vekirina nêrînek zanistî û li ber tirkî û erebî û farisiya serdest îsbatkirina hêz û hebûna kurdî ya stûxwar bû ...



Azadiya Welat a me jî -dîsa bi ya min- ji ber sedemên aborî û kadroyî û astengiyên cûrbecûr vê peywira psîkolojîk tenê dikare bîne cih û xwendevanên kurd wê ji rojnameyê bêhtir bo pêşvebirin û hindekariya ziman wê wekî berhem û amûrek bikêr dipejirînin.



3) Ferhengên xelkê yên wê demê, wek “kamûs” dihatin binavkirin û bi hezaran rûpelên destnivîskî yên di “nav qapaxên ji çermê xezalan çêkirî û bi wereqên(pel) zêrîn nexişandî” de dihatin tomarkirin. Ew hêj nedigihîştin ber destê şagirt û xwendevan û xwendekaran, bi destê nivîskarên wan ewilî ji sultan û padîşhan re diçûn û “bi kîsikên bi zêr û zîvan tijekirî ” dihatin xelatkirin û dû re derdiketin bazarê... Lê mala minê, Nûbihara me ya şermok navê “kamûs”ê bidin alîkî xwe wek ferheng jî binav nekiriye û bi sih çil rûpelên xwe yên ji hevîrê sêyemîn û bi qapaxa xwe ya ji pelê sîrê, berê xwe daye Kurdistanê û cara pêşî ketiye ber destê ew zarokên kurmancan ên “çav reş belek û tebîet melekan; têrnebûyî ji nanê garis û pîvazan”...



“Rojname ya me ya Azadiya welat a tabloit” û yên Aydin Dogan bidin ber hev, dê hûn ê çêtir fam bikin; ka “Nûbihar” çi ye, “kamûs” çi ye...



4) Di zarokatiya min de me çi dibistan bû çi mekteb û medrese bû... Em bûn, Kelamê Qedîm û Nûbihara biçûkan û Mewlûd û Nehcul Enam bûn... Me pêşî Kelamê xwedê xitim dikir û li pey wî dest bi hindekariya Nûbiharê dikir. Bê şik Nûbihar li dû Quranê dihat û me carinan ji muzuriyê be jî( ji ber ku, wekî me li jor jî gotibû, tê de tiştên ecêb û rengîn hebûn) lez dida xitma xwe û dikir zûtirkî xwe bigihînin Nûbiharê... Di vir de cudahiya Azadiya Welat û Nûbiharê derdikeve pêş û divê ez çend rexne û pêşniyaran li Azadiya Welat a me kim...



Cara pêşî çend peyv li ser rastiya Kurdî û Kurdan: Belê kurd ev 80 sal e bê zar û bê ziman in....Belê gelekî ji wan ji xwendin û nivîsandina bi zimanê xwe bêpar in. Belê di welat de şerekî hov û dermirovahî berdewam e Lê Kurd hê li ser xwe ne û bi can û bi jiyan in. Ew zarok in; xort û ezeb in; kal û pîr in; karker in; xwendekar in; karsaz in; dixwun, vedixwun, dikirin, difiroşin, li bersîva pirsan û li çareserya derdan digerin, xwedî dil in; dilê wan dikeve hevûdu, dizewicin, hevdû berdidin, nexweş dikevin, bê kar û bê şixul dimînin, carnan pere bi dest dikeve nizanin çi bikin, nexweş dikevin nizanin li derman û nexweşxaneyan bigerin... Xanî di ser wan de hilwedişe nizanin çi bikin... Ew ji gund û bajarên xwe dûr ketine meraqa meriv û lawir û dar û ber û kanî û zozanên li dû xwe hîştine dikin... Bi kurtasî qada jiyanê heta tu dibê berfireh e. hest û raman û zanist û ol û felsefe û huner û şer û evîn û aborî tev bi hev re rastiyên jiyanê ne û divê Azadiya Welat derheqê van hemiyan de xwedî nêrîn û gotin be... Lê hezar mixabin, çapemeniya Kurd, Azadiya Welat jî tê de, heta niha bi gelemperî bala xwe daye mijarên têkildarî sedem û encamên şer; û dike nake xwe ji vê çarçoveyê xelas nake.



Di vî warî de mirov dikare gelek pêşniyaran bike, lê ez bi yekê tenê dimînim; ez bim rûpela “forûm”ê dikim yek û di rûpela din de “îlanên xwendevanan ên kin” bê pere diweşînim... Xwendevan çi difroşin, li çi, li kî û kê digerin, çi di dilên xwe de dihewînin bikaribin binivîsin. Kesên di nivîsê de qels, gere bikaribin îlanên xwe bi telefonê ragihînin.



Ez bi we re şert digirim, du meh şûnde wê tîraja Azadiya Welat herîkêm 2-3 hezar zêdetir be.



Ger hûn guh nadin min li Nûbihara Ehmedê Xanî mêze bikin. Teqez hûn ê bibînin ku; “çi di mejî û jiyana mirovên wê demê de hebe di Nûbiharê de jî heye.”



                                                                                                              Mamoste Marûf

An Kurdî an “Kurd Memed nobete!”

Ewilê ewil divê çend gotinan bikim li ser berxwedana Azadiya welat a li hemberî asîmîlasyana malwêran a nermik û sipî... Heta salek berê jî, ev pençeşîr di can û bedena kurdan de xwe veşartibû û hêdî hêdî belav dibû lê ew ji xwe dernedixistin. Rewşenbîrên ku bi xwe û bi birîna gelê xwe hesiyayî, dikirin nedikirin nikaribûn raya giştî ya kurdan di warê asîmîlasyonê de serwext bikin û gel rakin ser piyan. Hingî ku Azadiya Welat a rojane derket û li xwendevanên xwe niçand û ew hişyar kirin; ev mijar wekî birûsk di giyan û mejiyan de veda, li her derê welat bû civîn, bû cejn, bû xwepêşandan, dawiya dawîn li Geverê bû lehî û tofan... Niha hûn di ber xwe de dibêjin; “-mamoste keda Roj Tv’ê qe nayne bira xwe!” Bi ya min gelek kurd, bi ceribandina xwendina rojnameyê tê gihîştin ku ew êdî nikarin bi zimanê xwe bixwînin û binivîsin! Ew ji xwe derxistin ku, heta niha li ber Roj Tv’ê rûniştine û xwe bi sitranên Kurdî serxweş, bi nûçe û nîqaşên bi tirkî dilgeş kirine û di warê xwendin û nivîsandina bi Kurdî de kêm tişt kirine. Zana û ronakbîr û siyasetmedarên me jî bi tîraja Azadiya Welat a bi çend hezaran veciniqîn û ji “xewa şirîn û şerîf” şiyar bûn. Ez li ser navê xwe ji vê yekê bi bawerim ku ji vir pê ve asîmîlasyon wê tim û tim di rojevê de be û kurd heta çareserkirina wê, xwîna xwe bikin çavên xwe, xwe bidin erdê! Lê belê hevalno, ligel hemû kar û xebatên pîroz ên ku tên kirin ûrtkoriya me, bi navê din; “asîmîlasyon” roj bi roj kok û aca me diqelîne, me diheline. Ev rewşa bêyom ger bi vî rengî bidome, divê em ji niha ve wesyetek kurt a nivîskî li zarokên xwe bikin û ji wan re tê de bi dilek xemgîn, bi hevokên şermok wiha lêkin: “ Roniya çavên min, ez dixwazim tu jî pê bihesî min ji ber zimanê xwe yê dayikê çi ditîn çi nedîtin. Ên hat serê min bila neyên serê gurê serê çiya … Pênûs û lênûsk, sîdî(CD) û harddisk têrê nakin ez tevan binivîsim. Tu pê nizanî ev zimanê ku ji nifşa te êdî kêm kes pê diaxife, çi şirîn û çi delalî bû ber dilên bav û kalên te yên dengbêj û çîrokbêj. Kurê min/ keça min, ên ku niha tu bi zimanê wan kar û barên xwe birêve dibî, ramanên xwe bilêv dikî û ji berdilka/ ê xwe re pê e-mailan birê dikî, helbestan dinivîsî, ew in; yên em ji kar û baran kirin, kilîta reş bi mejî û zimanên me ve kirin, berdilkên me yên xweşmêr/ bejn ziravan kuştin, konên me û wan ji nav konan rakirin... Gulsosina min, teyrê min ê baz,di zarokatiya min de ew neyarên genî û bêbext tevna asîmîlasyonê wek Sûr a Diyarbekira me ya şewitî heta nav malan dirêj kirin û dan ber me û dayikên me yên bê tirkî û bê erebî û bê farisî; lewma jî heta roja mirinê ew stûxar bûn, bê zar û bê ziman bûn, Ew bi me re bi zimanê bav û kalan diaxifîn, lê em ji wan dibehecîn, bi wan re hêrs dibûn, ser wan de diqîriyan “bi zimanê dagirkeran!”. Me ji dayikên xwe û ji xwe şerm dikirin, ji zimanê xwe îkreh( nefret)dikir, di kilaman de jina xwe, dayika xwe berdilka xwe wek “dîlbilmezê”( bê ziman) bi nav dikir û wê tewanbar û şermezar dikir. (Di gelek kilamên dengbêjan de ev gotin tê bikaranîn) Kurê min/ keça min, em bi berxwedan û xwîdana rêberê xwe, bi xwîna bi hezaran şehîdên xwe, bi coş û heyecana wan, li xwe varqiliyan(hişyar bûn) û me zor da xwe û xwe ji xefik û dehfikên Decal xilas kirin û qet nebe bi zimanê xwe yê şirîn - bi çend hevokan be jî - li hevûdu pirsî… Lê, temenê min li ser temenê te be, sermiyan ewqas bû! têra min jî nekir, lewma ji ber nema, min ji te re tu tiştek nehîşt…Tu min efû kî û nebî nebî dijminê xwe ji bîr nekî! Keda xwe li te helal nakim ger tu rojan li wî nekî zîndan, li wî neherimînî xewa şevan ” *** Wesiyet evqas bû, qediya... Xwedê kir em hê li ser xwe ne, bi piranî can û ter in. Em hê jî dikarin aşê bê av li ser serê neyarên xwe bigerînin û zarokên xwe ji tora bişaftin û xwebişaftinê azad bikin. Lê jibo gera çareseriyê divê pêşî em ji birîna xwe, ji nexweşiya xwe derxin; teşhîs bikin... Hevalno, ziman ji dest diçe, Kurdayetî jî pê re… Ma qey nasnameya me xeynî zimanê me bi çi ve girêdayî ye? Em di nav gelên misilman de ne, lewre; -Ol ne nîşaneya me ya neteweyî ye… Em an dagirkerên me, ne “çermreş”in, ne çermsor in; -Rengê çerm jî ne nîşane ya me ya neteweyî ye… Wele xeynî ziman tiştên din ên kurd û kurdewarî ev dimîn : -Tenûr. -Kurd memed nobete. -Kurd boregî. -Lorke, lorke. Gava ziman ji destê me çû, em dikarin wiha bêjin; “ -heyran, em ji van tişt û gotinan pir û pir hez dikin; lewma ji me re dibêjin; hûn Kurd in. Belge û nîşaneyên me yên neteweyî ev in... Ger em bi vana qaîl nabin, qîma xwe naynin, divê ji bo paşeroja zimanê xwe li çareseriyan bigerin , rê û rêzikên pir û pir xurt bibînin. Divê em tiştek wisa bikin ku ku,cihan dîsa bi yek dengî bêje ; “-errrrik, fenanî (wek) guleya yekemîn a şerwanên azadiyê ye!” Bi awayek din; heta tu dibêjî zanistî, heta tu dibêjî realîst, hetta tu dibêjî pragmatîk be… Divê em vê rastiyê baş fehm bikin; -her roj bi hezaran dergûş ji pişta kurdan tên cihanê lê, di pêşerojê de “ piraniya wan, exlebê wan” ( dilê min liber hev nade, xîreta min napejirîne ku ez bêjim tevahiya wan) wê nikaribin bi kurdî biaxifin! ( hûn ji wan hinekan hînî kurdî bikin jî, ewên ji wan “kurdîaxêvên xeberxweşan” tu kesî nebinin ku -şikur em jê ne bêpar in-bi wan re rûnên û derd û kulên dilan bidin der ) Her roj bi hezaran kal û pîrên me ji nav me bar dikin, diçin ber rehma Xwedê.( Xwedê çiqas li wan rehmê dike, ez pê nizanim) her yek ji wan bi xwe re parçeyek ji zimanê me, ji kurdayetiya me dibe, bi awayek din, ew, me bi kurdîki nîvco dihêlin û diçin. De ka em ji zarokên xwe re çi dihêlin? Divê em baş bizanibin ku wê dor dora me be jî... Divê em ji niha ve pêşî lê bigrin ku li dû me jî, ên ji doxîna me dikevin bila pihîn li kêlika me nedin û nebêjin: “-me bi gora we nizanim çi kiro, we ji me re çi kiro!” Mamoste Marûf