EZ ÇAWA 4Ê GULANA 1961’AN Jİ DAYÎKA XWE BÛM?

 

Salên salixa ji dayîkbûna min didin, salên bi cih kirina serweriya komarê bû.  Ji Enqereya kambax wêdetir demokrasî û azadiyeke nîvçe, li welatê me zor faşîzm e...

Ji Enqereyê wêdetir desthilatdar parlamento û hikumeta qaşo  siwîl e, li cem me dewlet cendirme û memûr e...

***

Gelê me bi giranî, gundiyên  bi tevahî ji Tirkî, ji xwendin û nivîsandinê bêpar e.

Kê serê xwe ji mala xwe derîne, cendirmeyê zalim bi tivinga mawzer  li ber pozan e, çi bike rebeno pirs jê nayê,  Tirkînezan e...

Tu bi saxî û silametî xwe bigihînî navçeyê, îcar pênûsa memûrê bertîlxwur şûr û gûzan e.

Lewre gundiyên me yên dîl û rebenên komarê,  heta ji wan dihat dernediketin derveyî i sînorê gundên xwe yên ku ew çavnasên her bihosta  erdê wî bûn.

***

Xalê min ê Abûzer mêrekî girê geriyayî yê xwedî hêza heft mêran bû. Di gulaşê de kesî pişta wî daneanîbû erdê.  Di şerên navgundî de herkesî dida ço, wî nîr dida dest, wer diket nav şer. Mala me û ya wî li serê girê Mozirganê bû. Kî bihata gund pêşî me ji dûr ve didît, em diqîriyan û  gundiyan pê dihesand. Dema cendirme bihata xalê min zar û zêçên xwe dihîşt, hêdîka peyayî nav gund dibû, kîjan gundî derketiba ser rêya wî temî dikir digot “ji gund re bibêje cendirme wa tên” û lezalez  berê xwe dida çiyayê Biqikê yê  warê xwe weşartinê yê qûntar bi dar û ber, bi pûş û palax.

Di Zarotiyê de xalê min li ber çavê min Rustemê Zal  na na hezretê Eliyê qesasê serê dêwên heftserî  û kafiran bû. Tirsa wî ya ji cendirmeyan ez şaş û mat dikirim.  Min cendirmeyan dida ber Nemrût û Fîrewn, du kafirên di quwert û qudretê de heşa  bi Xwedê re ketibûn ber qayîşê...

***

Ev malkambaxiya Kurdan  kiriye wêjeyeke qerfî ya ji serpêhatiyên gundiyên tirkînezan pêkhatî lê, çi bikî heta niha neberhevkirî bê afirandin.

 

 

Gundî li gundên xwe ji aliyê cendirmeyan ve, li bajar him ji aliyê bajariyan ve him ji aliyê memûran ve dihatin çewisandin, şêlandin,biçûkxistin û  bêrûmetkirin.

Dîsa ev bêbextî û bêsiûdî kiriye ku li welatê Kurdan sektoreke navbeynkariyê bê afirandin,  bo bi rê ve birina karên gundiyan “li qapiyê dewletê”

Ez ê ji wan du mînakan bidim:

Li nahiyeya Qereaxila şênî Çerkes a  bi ser navçeya Kopa Mûşê ve, camêrek Çerkes ê  bi navê Fûatê Ûrisko hebû, wî debara xwe li deriyê hikumatê  bi navbeynkariya Kurdên Tirkînezan a bi dewletê re  dikir. Sala 1987an gava bo mamostetiyê ez şandim navçeya  Sasonê, salek şûn de  kurê wî jî wek mamoste hat wir. Dûv re ew kirin rêveberê lîseyê. Bi salixê kurê wî, Kurdan çend caran mezinên xwe şandine cem wî, lava û rica kirine ku ew bibe namzetê parlemaniyê, çima ku Fuat Efendî di Tirkî de jêhatî ye, di hikumata cûmhûriyetê de destê wî digihîje her derê...

Sala ez li Sasonê bûm, dîsa yekî navbeynkar (Dava vekîlî) yê bi navê Riza Tekîn parlemanê Sêrtê bû. Piştî darbeya leşkerî Konseya Kenan Evren a hilbijartina yekem li dar dixist, xeynî Riza Tekînê dibistana seretayî qedandî,  hemû namzetên din veto kiribû, ew tenê mabû.

 

***

 

Ez çi serê we biêşînim, di gundê me de apanekî me hebû Mehme Zekîyê kurê Hecî Yadîn. Li leşkeriyê hînî tirkiyekî qirix bubû. Apê Zekî merivekî jîr, xwînşirîn, rûgeş, xwedanxêr bû. Ne bi tenê bi karmendên dewletê re, bi hemû mirovan re bi xweş têkilî bû. Hesabê pere nedizanî, çi di bêrîka wî de heba bi heval û hogiran, bi nas û dostan re, li ser rê û dirban  xerc dikir,  lewre Hecî Yadînê bavê wî ( Rehma Xwdê li her duyan be)  jê tim  bi gilî û gazinc bû. Dema li gund zarokek bihata dunê- ku hemû dayîk di malên xwe de çok datanîn erdê û bi alîkariya jineke xwedî tecrûbe zarokên xwe dianîn-  bavê wî  jê re digot “kîngê rêya te bi Tatosê ket xêra xwe kurikê me- keçika me qeyd bike” Gelek caran navdanîn  jî aydî wî bû. Ew kîngê biçûya navçeyê û  bihata bîra wî zarokan qeyd dikir. Car hebû bi dehan zarok çêdibûn, ji wan hinekan  ji bîr dikir, an memûrê nas ji kar bi dûr dixistin, loma qeydkirina wan bi mehan, bi salan derengî diket. Carnan jî malbat bona ku zarê lawîn  dereng an zû biçin leşkeriyê çend salan biçûk an mezin didan qeyd kirin.

 

***

Ez li daîreya nifûsê ya  Tatosa şewitî ji aliyê apê Zekî ve hatime qeydkirin. Bi salixê dayîka min ez di serê meha Cotmehê de jê peyda bûme. Roj hew ne diyar e, sal ji mehê jî tevlihevtir e. Darbeya leşkerî ya sala 1960an  çêbûye. Bi ya bavo  ez piştî dardakirina Ednan Menderes çê bûme lê kîngê ev mijar hatibe qisedan diya min a gorbihûşt  jê re digot; “Mêrik tu dîn bûyî...! Wexta min Marûfê xwe anî   Ednan Menderes hêjnehatibû  darda kirin...”

Gotina min ev e ku sal û meha jidayîkbûna min wek nav û nasname û welatê min tevlihev e, Xwedê tenê rastiyê  dizane. Xalê Zekî em nizanim çima, roja dayîkbûna min kiriye 4, meha wê kiriye  Gulan, sala wê kiriye 1961.

***

Kurt û Kurmancî  bo mezinên me  çûna deriyê hikumatê karê herî zor û zehmet  ê  jiyana vê dinyaya derewîn bû, dûrî deriyan, bi qewlê qewilbêjan  xwedê neyne serê mêrê camêr bû...

                                                                                                                          Mamoste Marûf

 

Bo xwendina Tirkiya vê nivîsê li lînka jêr bitikînin:

https://mamostemaruf.blogspot.com/2021/05/ben-nasil-4-mayis-1961de-anamdan-dogdum.html

BEN NASIL 4 MAYIS 1961’DE ANAMDAN DOĞDUM?

 

                  

Doğum tarihimin rivayet olunduğu yıllar, Cumhuriyet otoritesinin bize oturtulmaya çalışıldığı yıllardır. Ankara'dan ötede yarım demokrasi, bizim memlekette korkunç bir faşizm...

Ankara’dan öte iktidar, parlamento ve sözde  sivil hükümet, bizim oralarda ise devlet, jandarma ve memurlardır.

***

Halkımız ağırlıklı, köylülerimiz ise toptan; Türkçeden, okumadan ve yazmadan nasipsizdir.

Kim başını kapıdan uzatsa burnunun dibinde acımasız mavzerli  bir jandarma belirir ama neylersin garibimde Türkçe yoktur ki sebebini sorsun.

Sağ salim kendini ilçeye atsan bu sefer rüşvetçi memurun kalemi  ustura olur, kılıç olur, sana uzanır.

İşte bundandır ki  cumhuriyetin bendesi ve  kölesi köylülerimiz ellerinden geldiğince her karışını tanıdıkları köylerinden dışarı çıkmamayı tercih ederlerdi.

***

Abuzer dayım yedi adam gücünde iri kıyım bir adamdı. O güne kadar güreşte hiç kimse sırtını yere getirememişti. Köy içi kavgalarda herkes sopasına davranır, o öküz boyunduruğunu eline alır savaşa öyle katılırdı.  Bizim ve onun evi Mozirgan tepesindeydi.  Köye kim gelse önce uzaktan biz görür, aşağıya bağırarak köylüleri bilgilendirirdik. Eğer gelen jandarmaysa, dayım çoluk çocuğunu öylece bırakır, usulca köye iner, yoluna hangi köylü çıkarsa “köylülere söyle jandarma geliyor de ” diye tembihler, sonra aceleyle eteği ağaçlık, çayıla kaplı saklanma mekanı  Bilqik dağına yönelirdi.

Çocukluğumda dayım,  gözümde Zaoğlu Rûstem, hayır hayır yedi başlı devlerin ve kafirlerin kasabı Hazretî Ali idi. Ondaki jandarma korkusu beni hayrete düşürürdü. Ben jandarmayı Kurana göre güç ve kudrette haşa Allah’la yarışa giren Nemrut ve Firavunla yan yana koyar karşılaştırırdım.

***

Türkçe bilmeyen Kürtlerin  bu kahrolasıca durumu,  bugüne kadar derlenmemiş bir mizahi edebiyat da yaratmıştır.

Köylüler köylerinde  jandarma tarafından şehirde ise hem şehirliler hem de memurlar tarafından zulme uğruyor, soyuluyor, küçük düşürülüp onurlarıyla oynanıyordu.

Yine kadersizlik mi şansızlık mı bilinmez, bu uğursuzluk,  devlet kapısında köylülerin işini halletmeyi meslek edinen bir  aracılık  sektörünün  doğmasına da neden olmuştur.  Aracılık o zamanlar Kürtler arasında  hayvancılıktan da  karlı bir işti.

Bu konuda iki örnek vereyim:

Muşa bağlı Kop ilçesine bağlı Karaağıl nahişyesinde Fuatê Urisko adlı Çerkes bir şahsiyet vardı, o geçimini Türkçe bilmeyen Kürtlerle devlet arasında  aracılık yaparak  sağlardı. 1987’de öğretmenlik göreviyle Sason’a gönderildikten bir yıl sonra onun oğlu da öğretmen  olarak oraya geldi. Sonra onu liseye müdür yaptılar. Oğlunun naklettiğine göre kürt ileri gelenleri defalarca babasının yanına gelerek yalvar yakar olmuşlar, güzel Türkçesinden ve de cumhuriyet hükümetinde eli her yere yetiştiğinden dolayı  milletvekili adayı olmasını istemişlerdir.

Ben Sason’dayken yine Rıza Tekin adlı bir aracı (Dava vekili) Siirt milletvekli olmuştu. 1980 darbesinden sonra ülkeyi seçime götüren Kenan Evren'in konseyi ilkokul mezunu Rıza Tekin’in dışında tüm adayları veto etmişti.

***

Başınızı fazla ağırtmayayım, köyümüzde bir amcazademiz vardı: Hacı Yadin oğlu Mehmet Zekî. Askerde edindiği kırık bir Türkçesi vardı. Zeki Amcazekî; sempatik, güleryüzlü ve hayırseverdi. Sadece devletin memurlarıyla değil, herkesle çok iyi ilişkileri vardı. Parasının hesabını yapmazdı. Cebinde ne varsa dost ve arkadaşlarıyla, konu komşuyla yollarda harcardı. Ondan dolayı da babsı Hacı Yadin ( Her ikisine de Allah Rahmet eylesin) hep yakınırdı. Köyde bir çocuk dünyaya geldiğinde köylüler ondan Tatos'a yolu düştüğünde sevabına onu kaydetmesini rica ederlerdi. Çoğu kez çocuğa ad verme işi de ona kalırdı. Artık ne zaman yolu ilçeye düşerse ve aklına gelirse çocukları kaydederdi.

Zaman olur onlarca çocuk birikir, onların bir kısmı unutulur, ya da tanıdık memur işten ayrılır, bazılarının kaydı yıllar sonra yapılırdı. Bazen de aile erkek çocuklarının erken ya da geç askerlik yapmasını ister, yaşı büyük ya da küçük yazılırdı.

Ben Zeki Amca tarafından yanası Tatos nüfus dairesinde kütüğe kaydedilmişim.  Annemin aktarımıyla Ekim başında ondan peydahlanmışım (dünyaya getirilmişim) Doğum günüm zaten belli değil de,yıl aydan da karışık: 1960 askeri darbesi olmuştur. Babama göre ben Adnan Menderes'in idamından sonra doğmuştum ama bu konu ne zaman gündeme gelse rahmetli annem “Adam sen deli misin, ben Marûf’umu doğurduğumda Adnan Menderes henûz idam edilmemişti” derdi.

***

Uzun lafın kısası bizim büyüklerimiz için hükümet kapısına düşmek yalan dünyanın en zahmetli fiili, kapılardan uzak olsun bir iş, Allah’ın  şerefli adamın başına sarmaması gereken bir bela  kabilindendi.

 Kürtçeden çeviren; Rıza Günbat.  Kürtçesini okumak için aşağıdaki linki tıklayınız:

https://mamostemaruf.blogspot.com/2021/05/ez-cawa-4e-gulana-1961an-ji-dayika-xwe.html      

KURÊ ÎDRÎSÊ BİTLÎSÎ; EBULFEYZ MEHMET EFENDÎ

 

Me ji bavê wî çi xêr dîtibû, îcar ji kurê wî bibînin

Navê wî yê dirêj  Muhammed bîn Îdrîs bin Hüsâmedîn Alî bin Hesen e. Kûnyeya wî Ebulfeyz Mehmet Efendî ye. Sala zayîna wî nayê zanîn.  Perwerdeya pêşî li ber destê bavê xwe dît, paşê jî ji alimên herî navdar ên welat... Di zarotiya xwe de terka welat dike, bo xwendinê tê Bûrsayê, li wir dibe dersduberakerê* Qadî Bexdadî yê  muderisê Medreseya Sultaniye. Paşê li çend cihên wek Semendîre,  Rûdînk, Yenîşehîr, Tirhala, Manîsa û Trablûsşamê qadîtî dike.

Dema qadîtiya li van deran tehrîra bajarên Trablûsşam, Hema, Hums û Karamanê çêdike û bi xêra vê xizmeta mezin,  dikeve çavê padîşahê Osmanî, ew wî dike defterdarê Anatoliyê.

Demeke pir dirêj vî karî dike lewma leqebê “defterî” lê dikin. Piştî demeke betaliyê, wî dikin “serdefterdarê defterdaran” ji ber ku ji Xwedê pir ditirsiya û wek karbidestên beriya xwe pereyê dewletê nedidizî. Mehmedê Bitlisî teklîfeke dijberê qanûnan ji kesên ji wî payebilindtir jî bihata di cih de red dikir. Ew li stûyê deyndarên dewletê  siwar dibû, heqê dewletê bi zorî ji wan distend.

Qasî sê salan serdefteriya defterdaran dike lê paşê, ji ber ku li gotineke  padîşahê wê demê îtiraz dike ji vî karî tê dûrxistin. Bi ya hinekan bi xwe dev jê berdaye. Ji wê rojê şûn de ew debara xwe bi mehaneya malnişîniyê dike, li mala xwe ya li Topxaneya Stenbolê bi xwendin û nivîsê ve bilî dibe.   Piştî ku du lawên wî di qezayeke li ser tengava Stenbolê de dixeniqin dimirin,  ji kerba xewna hevalekî xwe dike mahne û bo çûna hec terka Stenbolê dike lê, sala 1574an dema serlêdana Şama li ser rêya hec, jiyana xwe ji dest dide û li wir jî tê veşartin.

Mizgefta Mehmetê Bitlisî ya beriya ku hilweşe

Ebulfeyz Mehmet Efendiyê kurê Îdrîsê Bitlîsî li nêzîkî mala xwe ya li Topxaneyê bi Mîmar Sînan Mizgeft û dibistanek, bo xwe jî tirbeyek dide çêkirin lê, ji ber ku li şamê miribû ev tirbe nebû nesîbê wî. Mizgefta Ebulfazl a gel navê “ Mizgefta Defterdar” lê kiribû sala 1916an şewitî, paşê jî bi gişkî ruxiya wenda bû çû. Hestiyên xizmên wî yên di gorên di hezîreya wê de derxistin birin, di baxçeyê  Kiliç Alî Paşa de veşartin. 

Kîtabeya mizgefta wî

Mehmet Efendiyê me bi zimanê xelkê helbest jî nivîsîne.  Helbestên xwe bi leqebê Fazlî îmze kiriye.

Gelek berhemê wî yên bi xwe nivîsandî an wergerandî yên tesawifî, wêjeyî û dîrokî hene.

Ên bi xwe nivîsandine: Zeyl-î Heşt Bîhîşt: Beşeke zêdekirina li pirtûka bavê xwe bûyerên serdema Padîşah Selîmê Yekem e. Li Mûzeya Topkapiyê ye.

Selîmşahname: Dîroka bavê wî ya bi Farisî ya di nîvî de mûswede hîştî ya derheqê Yavûz Sultan Selîm de ye. Bi fermana Qanûnî Sultan Suleyman wî ev berhem têkûz û temam kiriye.Him helbestkî him nesîr e. Helbestên wê mijarên nesîr dubare dike.  Wî ev pirtûk sala 1567an diqedîne û pêşkêşî Padîşah Selîmê II. dike. Du nuxseyên wî hene; yek li Pirtûkxaneya Suleymaniyeyê, ya din li pirtûkxaneya Mûzeya Topkapiyê ye.

Dîwan: Helbestên wî yên bi Erebî, Farisî û bi Tirkî tê de cih digirin.

Wekî din pirtûkeke wî ya dîrokê  ya bi navê Tarîh-î Ebulfazl heye ku bûyer û qewimînên ji Hz. Adem heta roja xwe vedibêje. Dîsa sîyereke wî ya bi sernavê Cerîde-î Âsâr û  Harîde-î  Ahbâr jî heye. Xeynî van pirtûkan wî gelek berheman jî ji Erebî û Farisî li zimanê Osmanî wergerandiye.

Heger we jiyana maqûlo bi baldarî xwendibe, têgihîştine ku ti xêra wî  negihîştiye ziman û çand û aboriya Kurd û Kurdistanê û xizm û lêzimên wî.

Heger pirtûkeke tenê an kîtabeya mizgefta xwe bi Kurdî binivîsa ew ê biba Mihemedê Bitlisiyê delaliyê ber dilê gelê Kurd.

 Dersdubarekar: Feqiyên jîr, waneyên ji seydayên xwe digirtin ji xwendekarên biçûk û ji xwe berjêrtir re dubare dikirin.