Berxwedana dawîn a Ermeniyan a li Turkiye’yê








Antranîk Hampartsûmyan
6-7 ê îlona sala 1955’an, bo kêmnetewên fermî yên Turkiye’yê du rojên reş û tarî ne.

Bi taybetî Rûm, dûre Ermenî, Cihû û Suryanî di van du rojan de rastî êrişên hovane tên. Xwedê giravî mafên wan ên bingehîn bi peymana Lozanê ya di 24 ê Tîrmeha 1923’yan de ji aliyê "dewletên serkeftî yên şerê yekemîn ê Cihanê" ve hatibûn garantîkirin, lê dîsa jî ji mal û dikanên wan bigirin heta dêr, kenîşte, goristan û nexweşxaneyên wan hatin talan kirin, rûxandin, wêran û wêrtas kirin.

Bi ya rayedarên dewletê 3 kes tenê mirîbûn. Dibe ku ev hejmar rast be; ji ber ku di serî de ev bûyer bi armanca çavtirsandin, çewisandin û qewirandina hemwelatiyên “netirk” hatibûn plansazî kirin.

Ermenî bi fermana komkujiyê ya sala 1915’an ji ax û ji welat û bûbûn. Ew êdî çi netew bûn, çi jî bo desthilatdariya Tirk girseyek xwedî hêz a hember(raqîb) û xeternak bûn. Desthilatdariya Tirk ya nijadperest, di komkujiyê de pirî zêde pê de çûbû, netewa Ermenî ya heta sala 1915’an yek ji wan gelên herî bi hêz ê Qavkas û Rojhilata Navîn, veguherand cemaetek olî ya biçûcik a kovî, ricifok, lerizok û tirsonek.

Gelê Kurd jixwe, di encama serhildanên Koçgirî, Şêx seîd, Dêrsim û Agiriyê de ji qudûman hatibû xistin. Êdî, dora bermahiyên dawîn ên gelên nemisilman ên stara wan tenê di navenda çend bajarên mezin de bi taybetî jî di Stenbol û Îzmîrê de mabû hatibû . Mal û milkên wan ên ji ber talana 11’ê Kanûna sala 1942’yan a ku navê “ Baca Hebûnê” (Varlık Vergisi) lê kiribûn mabûn jî gere biketa destê bûrjûvaziya Tirk.

Di sala 1955’an de li Qibrisê di nav Rûm û Tirkan de hin alozî rûdidin. Dewleta Tirk van bûyeran dike mane û fît dide neteweperestan û li seranserî Tirkiyeyê xwepêşandan û mîtîngan dide lidarxistin. Roja ku hestên neteweperestiyê di nav hemwelatiyên tirk de digihîje asta herî bilind, di rojnameya Hurriyet’ê de -rojnameya ku bi serlogoya “Turkiye ya Tirkan e” tê weşandin- nûçeyek derew tê weşandin:

“ Rûmên Stenbolê di nav xwe de pere berhev kirine û ji terorîstên ENOSIS’î re şandine!”
Dewleta rasteqîn a Tirk, ya kûr a bin erd, bi vê nûçeyê jî namîne; di 6’ê îlonê de seat 13:00’an de di radyoya fermî ya dewletê de bombeya herî mezin diteqîne:

“Rûman, Mala Atata ya li Selanîkê bombe kirin!”


Di heman roj û saetê de rojnameya bi navê Ekspres'ê – ya ku wan çaxan tîraja wê li dora 20 hezarî ye- bi vê nûçeyê dixemilînin û derdixin ser dikê. Piştî nîvro ji vê rojnameyê 290 hezar nusxeyan çap dikin, didin destê endamên komaleya “ Qibris Tirk e” û di cade û kolanên Stenbolê de bi qîreqîr didin belavkirin:

“Dinivîse! dinivîse! Rûmên qehpik mala Atayê me bombe kirine dinivîse!”

Rojnameya Expres, bi derfetên wê demê di çend saetan de 290 hezar tê çapkirin û di kolanên Stenbolê de tê belavkirin.

Di rastiya xwe de ê ku xêniyê Ataturk bombe kiriye; xortekî Tirk ê bi navê Oktay Engîn e. (Ev zilam di salên 1992-93’yan de bi walîtiya Kirşehîrê tê xelatkirin) Generalê Tirk ê bi navê Sabrî Yîrmîbeşoglû, di 21.09.2010’an de di qanalek televîzyonê de îtîraf dike dibêje: 6-7 Îlon karekî şerê taybet e. Rêxistinbûyîneke pir bed ( muhteşem) bû. Miraz çibe bi tevahî hat cih!”  



Oktay Engîn

Belê wan deman li Stenbolê bi sed hezaran Rûm û Ermenî û Cihû dijîn. Bi bangewaziya endamên MÎT'ê û bi qîreqîrên faşîstên di dilqê rojnamefroşan de ji nişkave bi deh hezaran mirov kêr, ço, hesinên înşeatan, tevşo, bivir, kolan êdî çi li ber wan ketibe, didin dest û di bin siya ala sor û spî ya Tirkan de, li ber çavên polês û cendirmeyan, êriş dibin ser hemwelatiyên nemisilman. Nabêjin Mal e, dikan e, perestgeh e (îbadetxane), nexweşxane ye, goristan e; her derî diruxînin, talan dikin, dişewitînin, dişikînin. Pirtûkên wan ên pîroz diçirînin, bi ser de mîza xwe dikin. Dikevin malan, nabêjin kal e, pîr e, nexweş e; kî û kê li ber wan dikeve bi derban serî û guh dipelixînin, keloxaşî dikin, dikujin, destdirêjiya namûsa wan dikin...

Êrişkar nabêjin Mal e, dikan e, perestgeh e (îbadetxane), nexweşxane ye, goristan e; her derî diruxînin, dişikînin, talan dikin, dişewitînin, vêran û wêrtas dikin...

Di pêvajoya komarê de hemî hemwelatiyên ne tirk, an bi komkujiyên hovane, an bi miştexîkirinên(nefî) bi zorî, an bi bacên derzagonî, an bi qanûnên dermirovî (qanûnên wek taqrîrî sûkûn, tehcîr, îskan hwd) hatine qutifandin û melisandin. Ew êdî bo mafên xwe yên herî bingehîn , bo zarokên xwe yên li ber pêsîran jî di xwe de tu cesaret û hêza berxwedanê, taqeta xwe parastinê nabînin.

Di dema bûyerên bi vî rengî de, wek bo roja qiyametê tê gotin, her kes dikeve tatêla nefsa canê xwe. Bi taybetî tirs û xofek bê hempa ketiye dil û mejiyên Ermeniyên vî welatî: zarokên sêwî û bermahiyên komkujiya 1915’an...


Wan deman li Stenbolê ji sed hezarî zêdetir Ermenî mane. Ew bi piranî ji komkujiyê bi zorî xwe xelas kirine û bi kirasê canê xwe hatine li Stenbolê û li vir bi cih bûne. Ev bajêr, bo nifşa bermahiyên komkujiyê wek îstasyoneneke rêwîtiya ber bi welatên xerîbiyê ye. Çawa ku parîkî  pûrt bi wan ve hatibe, çend quruş pere dabin ser hev, vîzeyek jî bi dest xistibin, bo kîjan welatî dibe ne xem e, lêxistine çûne .


***

Ji wan yek jî Mamas Kabasakaloğlu ye. Malbata wî bi eslê xwe ji navçeya Yildizelî ya Sêwazê ye. Di dema komkujiyê de Dapîra wî xwe li tirktiyê datîne û bi vî awayî bavê wî û apê wî ji kuştinê rizgar dike û wan direvîne tîne Tanga Topkapiya Stenbolê. Mamas li vir di sala 1943’yan de jidayîk dibe. Mala wan nêzî mala malbata Hampartsumyanan e û cînarên hev ên Mamas Kabasakaloglû baş in.. . Mamas sala 1960’an de bi malbatkî koç kiriye çûye Almanyayê. Lê, pirî bêriya welatê bav û kalan dike tebat nake, salê çend caran serê xwe digire tê Stenbolê.


Mamas Kabasakaloglû

Min ew di di çayxanekê Topkapiya Stenbolê de nas kir. Bi salan e ez di nav Ermeniyên vê taxê de dijîm, bi wan re hevaltî dikim; her roj di çayxaneya kêleka dêra wan de bi wan re rûdinim, dîsa jî ne ji Mamas’ê Almanyayî bûya ez bi Antranîk Hamparsûmyan jî, bi bûyera dêra Sûrp Nagoxos’ê jî nedihisiyam. Tirsa Ermeniyan ya ji kesên bi navkî misilman wek nexweşiyeke bê derman ketiye dilê wan; dikin nakin xwe jê xelas nakin. Tu çiqas Kurd, çiqas demokrat û azadîxwaz bî û bi wan re her tiştî aşkere biaxivî, ji te ew qas pir ditirsin; ew qas ji te dûr disekinin. Bi ya wan kî û kê evqas bê tirs biaxive an MÎT e, an jî DÎN e. Bi taybetî nêrîna Ermeniyên ji heft bavan Stenbolî ( Ên ji Kurdistanê hatine bi gelemperî berxwedêr û şiyar in) sazî û rêxistinên wan (dêr, dibistan, weqf, Agos ne tê de rojnameyên din) ev e:

"Çi şoreşger, çi demokrat, çi çepgir, çi sosyalîst, çi Kurdên welatparêz, çi xwedê nenas, çi oldar, xêra tu kes û kesayetiyek - bi navkîbe jî- misilman, ji me re nîne! Ew di tengasiyê de di cih de pişta xwe bi me de dikin. Xêr hebe jî di Kemalîstan de û di dewletê de heye; em çiqas bi wan re xwedî xweş têkilî bin û wek hemwelatiyên qenc bixwiyên ewqas tên parastin, qedrê me jî ewqas tê zanin.”


Wêne li min, şîrovekirin li we

Ev bawerî bi Hirant û Rojnameya wî ya Agosê parîkî sist bibe jî, di nav saziyên wan ên din de bandora xwe didomîne.

Mamas li Almanyayê di serî de rojnameya Hirant Dînk şopandiye, dûre çend Kurdên welatparêz nas kiriye û bi dilsoziya gelê Kurd ya bi Ermeniyan re bawerî aniye. Lewma ew, ji bûyerên 6-7 Îlona 1955’an çi di bîrê de mabû bêtirs dan der:

“ Gava keraseta 6-7 Îlonê rûda, ez 12 salî bûm. Li Beyazîtê li ber destê hostekî ermenî çiraxî dikir. Ber bi esrê me hey dît, bi hezaran mirov di destê wan de ço û hesin û bivir û ala tirk, êrişî dikanan dikin, diruxînin, talan dikin. Her kesî bo parastina mal û canê xwe alên Tirk bi dikanên xwe ve dikirin. Lê ev konektî jî pere nedikir. Cînarên tirk pirî caran xaçparêzan didan dest. Hostayê min darebeyên dikanê girt û ez şandim malê. Ez ê bi peyatî heta Topkapiyê biçûma. Bi hezaran mirov di cade û kolanan de diqîriyan. Li Findikzadeyê min çend kamyonên bi alên Tirka xemilandî dîtin. Çend kes li ber kamyonan sekinîbûn bi dengê bilind bang dikirin digot:
“Çûyîn belaş e, Beyoglû, Beyoglû!”


li Fatîh û Beyazitê hema bigire dikan û malên nemisilmanan ên netalankirî nemabûn. Li ser riya xwe min li erdê çend saetên mêran û bazineke zîvîn dîtin; lê çend xort bi zorî ew ji min stendin.
Ez hatim Topkapiyê. Min hew dît li ber dêra me, Sûrp Nîgoxayos, qelebalix e. Bi sedan kes dikin qîrînî. Ez nêzîkî wir bûm; wa ye kesekî bi dengê bilind wekî biore diqîre dibêje; "kî nêzîkî vir be ez zikê wî diqelişînim! Ez we dişewitînim lawo!"
Hinekan bi dest û lingên yekî birîndar girtibûn wî radikirin nexweşxaneyê. Ez li bavê xwe ketim şikê û pir tirsiyam. Çavê min bi Ermenîkî kal ê ji aqilê xwe parîkî sivik ket û jê pirsî ka ew ê birîndar kî ye, kî nîne. Ew î got ne ermenî ye, dacîk e (misilman). Li derûdora dêrê xeynî wî kalî tu ermenî Rûm nedixwîyan. Tev reviyabûn xwe veşartibûn. Ez ber bi dêrê ve çûm min dît ku Romanên Sûlûkûleyê jî tê de, gundiyên Anatoliyê, kesên bi qiravat û fotêr, kal û pîr, zarên bi temenkî hevalên min, tev bûne yek, zor didin derî ku bikevin hundirê dêrê. Lê yekî, kêrikeke daye destê xwe nahêle kes bikevê hundir. Çend polês jî xwe dabûn pêşberê dêrê ji dûrve li bûyerê temaşe dikirin. Min bala xwe da ew ê dêrê diparêze Antranîk ê Kurê Hanopê Masîvan e. Di nav xwîdanê de mabû. Çavên wî sor bûbûn. Bi destekî derî girtibû bi destê din kêrika xwe vir de wê de dihejand û li êrişkaran gefan dixwar. Aleke piçûk a tirkan jî bi stûyê xwe ve kiribû. Du kesên birîndar jî li ber lingên wî li erdê dirêjkirî bûn. Ji zikên wan xwîn diçû.
 



( Deriyê pêşî yê dêrê, ê ku Antranîk Hamparsûmyan diparêze; Wêne; Mamoste Marûf)

Di wê kolanê de dêra Rûma ya bi navê Aya Nîkola heye. Dîwarên wê bi kevirên birî çêkirî bûn. Êrişkaran cih bi cih ji dîwar keviran derxistibûn û di wan qulan re ketibûn hundir; agir berdabûn dêrê. ji wir çi biribûn ez pê nizanim lê, piştî xerakirina wê, dor hatibû dêra me .



Ez ji tirsa reviyam çûm malê. Lê min kir nekir kesî ji min re derî venekir. Paşê ez hînbûm ku bavê min nehîştiye  kes derî veke. Ez dîsa li derve mam. Min berê xwe da kolana paş dêra me. 


Dêra Aya Nîkola ya Rûman a li Topkapiya Stenbola piştî talana 6-7 Îlona 1955’an  ji Rûman şûştî de,  êdî bê civat e.  Ew 55 salal in di bin siya Ala Tirk a mezin û binavûdeng de bi tena serê xwe di nav kêfxweşiyeke bêhempa de (!) westa xwe datîne. Cihên bi sewaxê pînekirî şûna qulên kevirên ku bi destê êrişkaran hatine kişandin in û . ( Wêne; mamoste Marûf)


 Ez ji paşve fitilîm û derketim ser sûran û ji jor ve li dêra me temaşe dikir. Min di hewşa dêrê de çend jin û zarokan jî dîtin. Bi hatina êrişkaran ew xwe avêtibûn dêrê. Saetek şûn de Erişkar hêviya xwe ji ketina nav dêrê birîn. Birîndarên xwe jî girtin û çûn. Polêsan çima ku nikaribûn bi Ermenyekî tinazên xwe bi wan re dikirin.”


Ji gotinên axbarîkê xwe yê Mamas ( axbarîk: kek, birayê mezin) ez baş têgihîştibûm ku, dêra Sûrp Nigoxayos bi mêranî û cesareta Antranîk Hamparsûmyan xwe ji destê talankeran xelas kiribû. Dêra Aya Nîkola ya Rûman a li Topkapiya Stenbolê, Topkapiya ku  piştî talana 6-7 Îlona 1955’an ji Rûman bi tevahî şûştî,  , êdî bê civat e. Ev dêr, 56 salal in, di bin siya Ala Tirk a mezin û binavûdeng de( bi kurtasî û bi tirkî: şanlı) bi tena serê xwe, di nav kêfxweşiyeke bêhempa de (!) westa xwe dide.


Kesê ku bi rewşa derûnî ya civaka Ermeniyên li Turkiyeyê bizanibe girîngtiya vê berxwedanê çêtir fêm dike. Ermenî piştî komkujiya 1915’an, bi taybetî bi sazkirina Komara Tirk re, li ber pergala desthilatdariya tirk bê qeyd û şert serî datînin. Ew, zilm û zordarî û neheqiyên ku li wan tên kirin wek dayîna Xwedê dipejirînin û mîna pezên qurbanê serê xwe bi xwe didin ber kêrê. Lê Antranîk Hamparsûmyan, her çiqas ala Tirk bi stûyê xwe ve kiribe jî, bi tena serê xwe bo parastina nirxên gelê xwe mirina xwe dide ber çavan û li ber neyaran radibe. Çil sal piştî komkujiyê, di pêvajoya Komarê de, ev cara yekem e ku Ermeniyek bo parastina nirxeke xwe yê neteweyî, bo rûmeta gelê xwe mafê xwe yê berxwedanê, berxwedana rewa bikartîne.
Bo çêtir nasîna wî camêrî min ji gelek ermeniyan pirsa wî kir, lê ji tirsa ewlehiyê be, ji xemsariyê be, ji bêbaweriyê be agahiyên ku min meraq dikirin nedan. Ji malbata wî kesekî mirov pêre têkilî dayne nemaye. Xalê Stepanê 77 salî yê (Z:1934) demek dirêj bi Antranîk re hevaltî kiriye, hin agahî dan. Min jê wêneyek wî xwest lê mixabin, çend sal berê agir bi mala wî ketiye; wêne jî tê de her tiştên wî şewitîne.
Navê bavê Antranik Hanop e. Ew di nav civakê de bi navê Hanopê masîvan tê nasîn. merivek xizan e. Li Bayazît’a Stenbolê, di xana Çûhaci de, bi seyarfiroşiya lakerdayan ( lakerda; palamûtên gir ên bi navê torîk ên di nav şoravê de parastî) debara xwe dike. Bi havînan tû, gûz û hêjîran difiroşe. Mala wan li Topkapiya Stenbolê, di kolana Karatayê de bûye, lê niha erseya wê tenê maye.Navê jina wî Aznîf e. Çar zarokên Hanop û Aznîf Xanimê çêdibin. Onîk, Karekîn, Antranîk û Osanna. Ji malbatê Osanna Xanim tenê dijî, mixabin ez rastî kesek navnîşana wê bizanibe nehatim.
Antranîk texmînî di sala 1930’an de jidayîk dibe. Yekî reş ê kinik e. zarokatiya xwe de bi cesret û şerûdiya xwe tê nasîn. Naçe dibistanê. Xwedî kesyetiyek azad e. Qet nazewice. Taxa Sûlûkûle’yê, ya ku şer û pevçûn jê kêm nabe, ji xwe re dike wargeh û bi xortên romanan re hevaltî dike. Dûre dest bi qabadayitiyê dike; bi salan xeraca vê taxê distîne û debara xwe bi vî karî dike. Piştî bûyerên 5-6 Îlonê nav û dengê wî li taxên din jî belav dibe. Îcar dike xeraca Topkapiyê jî bistîne; lê kurên kesekî bi navê Rizayê Cehfiroş, rojekî bi bêbextî dor lê digirin û bi xedarî wî birîndar dikin.



Erseya mala Hamparsûyanan a di kolana Karatay a Topkapiyê de

Antranîk, piştî vê bûyerê dest ji qabadayîtiyê berdide. Ewilî li Topkapiyê, dûre li Kûmkapiyê lokanteyên şorbefroşiyê vedike. Her du caran jî biser nakeve. Di 1964’an de diçe Almanyayê. Li wir bihna wî dernakeve, dîsa vedigere tê Stenbolê. Di nav xizaniyê de di sala 1979’an de diçe ser dîlovaniya xwe. Gora wî li goristana Ermeniyan a Balikli’yê ye.

Gora malbata Hampartsumyan a li Goristana Balikliyê
Zeytinburnu- Stenbolê

Beriya bûyerên 6-7 Îlona 1955, ji şêniyên Topkapiyê % 30 Ermenî, %20 Rûm, ê din misilman in. Piştî van bûyeran Rûm bi tevahî bar dikin diçin. Beşek mezin a avahiya dêra Aya Nîkola ya di heyama wan bûyeran de xerakirî, niha ji alî misilmanekî ve wek bane

(mandira) tê bikaranîn. Cihê îbadetê hatiye veherandin lê, çi kêşe ye, cimet e. Ermeniyên ku firsenda xwe dîtine jî ji Topkapiyê reviyane. Ew 3-4 mal tenê mane. Dêra wan a Sûrp Nîgoxayos a bi xîreta Antranîk Hamparsûmyan ji nav dest û

lepên talankeran xelaskirî,bi kêşe û kêm be jî, bi civat e.

 

 

 

Dibistana Ermeniyan a 190 salî ya bi navê Topkapî Levon Vartûxyan jî, bi xwendekarên xizan ên bi mînîbûsan ji navçe û semtên dûr kişandî bi zorî be jî hêj li ser xwe sekiniye.

***


Kêlika gora malbata Antranîk Hampartsûmyan; Zilamê li jor bavê wî ye, ê li jêr ew bi xwe ye.Li kêleka bavê wî dayîka wî, ên din xwîşkên wî ne. 






Deriên paşî yên dêra Aya Nîkola yên ji tirsa dîwarkirî

Dawiya gotinê;
dewletperestî û nijadperestiya sed salî ya serdestên vî welatî nehîştiye tu kes bi dilrehetî kerîkî nan bixwe; ji xweşikiyên vê cihanê têra dilê xwe para xwe bistîne. Desthilatdar, duh çi anîbûn serê nemisilmanan îro dikin bînin serê Kurda jî. Lê , çawa ku Antranîk Hamparsûmyan ê Topkapiyî, ji vir 55 sal berê parastina dêra xwe li hêviya dewletê nehîştibû,

Kurd,  ji berê berê de  neketine xefik û dafika legalîteyê; mirina xwe dan ber çavan, mafê berxwedan û xweparastinê ya fiîlî û rewa bikar anîne, hê jî wisan dikin.

Dîsa jî heyfa mirovan e , di vê sedsalê de, hêj mafên xwe yên bingehîn, rûmet û şerefa xwe   bi darê zorê diparêzin.

Hezar mixabin, hê jî zor gizêrê radike...            
                                                   Mamoste Marûf


 

Ê ku çû Başûr Evdilhemîtd bû an Tayîp bû?

Bo têgihîştina polîtikayên Umetparêziya Tirk, bi gotineke din fêmkirina polîtîkayên AKP’yê, divê dora pêşîn em bîrdoziya Sultan Evdilhemîd binasin.

Ew î Îslamiyetê netewî kir û cara ewil wek amûrê desthilatdariya xwe ya emperyal bikaranî.


Êwê ku zimanê tirkî kir zimanê fermî yê     Dewleta Osmanî Evdilhemîd bû.


Ewê cerdewaniya bi navê “ hemîdiye” anî Kurdistanê Evdilhemîd bû.


Ewê di dîroka misilmanan de cara yekem li dijî Ermenên xaçparêz, di salên 1894-1896’an de komkujî pêkanî Evdilhemît bû.


Rejîma Kemalîst, bo zexmkirina pergala komarê û qewîkirina desthilatdariya xwe û parastina berjewendiyên hêzên rojavayî ( Evdilhemîd jî çav dabû emperyalîstên Rojavayî. Ew jî dil hebû li Rojhilata Navîn pergaleke kolonyalîst ava bike.  Lê, bi qewlê tirka du canbaz li ser werîsekî nabe. Lewma Rojavayiyan fît dan contirk û îttîhadiyan û Evdilhemîd ji text dûrxistin)  pêşnavê Evdilhemîd kiribû “ sultanê sor ê destbixwîn”


Kurdên şiyar û serwext di şûna rutbeya “Hûnkar” de jê re digotin Evdilhemîdê Xûnkar…" (xwînkar)


Misilmanên jidil , lê ewqas jî ji dilên xwe sax, çima ku Seîdê Kurdî avêtibû timarxaneyê, çima ku bi ya her du alimên Umetê, Muhemed Abduh û Cemaleddîn Efganî nekiribû,  navê “Xelîfeyê qelp” lêkiribûn…


Çawa bû, çima bû em baş dizanin; van çend salên dawîn siyasetmedarên umetparêz  (?) ênTirk dest bi sondxwarina bi serê vî padîşahê konek û bifêl kirin. Ew dikin polîtîkayên wî yên bêyom li ser Kurda û li ser gelên Rojhilata Navîn ferz bikin.


Gelî Kurdino, çûyîna Tayîp a Başûr, mizdana parsûyê Kurda û yê Birêz Barzanî ceribandina ji nûve avakirina Dewleta Osmanî ya li ser bîrdoziya Evdilhemîd e. Di vî karî de bêşik pêçiya YDA û ya emperyalîstên rojavayî jî heye.


Dixwezin li Bakûr bi çend kemçûrên hûrik Tevgera Azadiya Kurd kerr bikin.


Dikin bi Îhaleyan, ew jî nebû bi tehdîtan birayên me yên li Başûr bêdeng bikin.


Dikin bi çavtirsandina bi YDA û bi Ewropiyan  "Ereb û Fris û Efxanan" li ser xwe qeyd û tapû bikin...


Û dikin di nava çend salan de, dibe ku zora wan neçe Ereb û Farisan û zimanê wan, Kurda di nava xwe de bibişifînin, bihelînin û kok û aca wan biqelînin…


Bo rêliber girtina vê dafikê divê Kurd, çi li Başûr, çi li Bakûr, çi li rojhilat nasnameya Xwe bi dagirkeran bi awakî fermî bidin pejirandin.


Divê Kurd, di Pergala Konfederal a Demokratîk a bi rewbûn û realîzma xwe li rewş û paradîgmaya nû ya Cihanê tê, pir û pir israr bikin.


Divê Kurd şêwra xwe bikin yek û Ameda xwe ya rengîn bo tevahiya Kurda bikin paytexteke çandî û aborî û kêfxweşiyê, da ku di cihana Global de zarokên me di kolanên Stenbol û Tehran û Şamê de nehelin ji destê me neçin.


Xwziya Birêz Barzanî mîzaneke çerçiyan danîbûya ber Erdogan, kefekê ( çavî) bi îhaleyên şîrketên Tirka, kefa din bi berjewendiyên gelê kurd tijî bikira… Wê çaxê ew dibû Celadet Bedirxanê li ber Evdilhemîd…                                Mamoste Marûf




                                                                                                                    

Ronakbîrên me

Ev mehek e serê xwe li ser Birêz Mîroglû diêşînim.


Derheqê kesayetî û jiyan û berhemên wî de çi li ber min ket min ew bi tevahî xwendin.


Bi vê yekê jî nemam bo têgihiştina sedema guherîn û veguherîna bawerî û bîrdoziya wî;


bo derxistina kronolojiya rêwitiya wî-ya ku ew î gav bi gav ji Tevgera Azadiya Kurd bidûrxist û tevlî refa kewên lîberal demokratan kir- ez di jiyana xwe de cara yekem bi pereyê bêrika xwe li ser înternetê bûm aboneya rojnamekê; ew rojnameya ku ew jî tê de dinivîse û bi navgîniya wê em bi dewşirmebûna wî ya gav bi gavî dihesin. ...

Lê bi xwendina gotara wî ya ku di 17’yê Adara 2011’an de nivîsî, min dev ji kronolojiya Orhan Mîroglû berda.


Bi rastî jî çawa ku bi xwe jî gotiye, gava mirov bala xwe dide gotarên wî yên ji 20. 02. 1998’an heta îro di vê rojnameyê de dixwiyên ji destpêka doza Ergenekonê virde, Mîroglûyê me hêdî hêdî niqir sist dike, dikeve dilqeke din.


Di şûna nivîseke xwerû ya li ser Mîroglû, min xwest di warê jêderk û kesayetiya ronakbîrên me de çend gotinan bikim û bi we bidim zanîn ka ew, li ser hev, çend kîlo û çend gram in?


Malkambaxî ew e ku, ronakbîriya Kurda li ser şeş hîmên ji hev cudatir sazbûye. Ronakbîrên me, her nifş û kom bi ya xwe, ji xwe re li ser her hîmekî maleke avakiriye, kesayetî, birdozî, rabûn û rûniştin, axir û aqûbbeta xwe li gorî kevneşopî û terbiyeya mala xwe destnîşankiriye. Bi ya min ev ji hevveqetîn û cihêbûn, gava tehrîbata erdnîgarî û derûnî û çandî ya dagirkeran jî didî ser, ji eşîrtiya me ya kevnare girantir derb li pêvajoya netewbûna Kurda dixe.


Ronakbîrên Kurd xwe vir de wê de davêjin, dikin nakin nirx û hêjayiyên hevpar ên kurdayetiyê nabînin. Ev yek jî li alîkî, ew ji kesayetiya xwe ya bi destê dagirkeran şikestî, derûniyeta xwe ya serobinokirî jî dernaxin; bo temîrkirina wê jî nayên cem hev, bi hev naşêwirin... Heke ew li vê rastiyê tenê varqiliyana, wê demê dikaribûn vîn û îradeyeke xurt a neteweyî biafirandina.


Gava em qala ronakbîrên Kurd dikin divê bête zanîn ku bindestiya bi hezaran salan nehîştiye ku ew bibin xwedî raman û bîrdozîyeke gorî şert û mercên vî gelî. Jixwe çavkanî û ekol û bîrdoziyên ku ew pê gîhiştine ji hev pir û pir cuda ne.Ew di nav hev de qet qetî; şax şaxî ne. Di hinekan de Nirxên ku girseyên ji mirovan bi hev ve dizeliqîne û dike netew qe nemaye. Va ye ez li gorî ekol û çavkanî û bîrdoziya wan panaromaya ronakbîrên Kurda yeko yeko rêzdikim ka hûn di nav wan de, bîrdozî dibe, çandî dibe, hunerî dibe, tişteke hevpar dibînin ku ew pê xwe bigîhinin hevûdu û bibin netew?


Ên ji kevneşopiya hezar salî ya medreseyên Kurdistanê hatine ta roja îro: Ew bi tevahî êdî kalemêr in. Bi hestê neteweperweriyê têr û tijî, di zimanê Kurdî ya kevin de jêhatî, di mijara baweriya bi dînê Mihemed de jidil; lê êxbala kor ji zanistên hemdem bêhay, ji zimanê dagirkeran bêpar in. Lewma li hemberî dagirkeran bi xwe ne bawer in.


Ên ev nod sal in bi pergala perwerdehiya laîk û neteweperest ya Komara Tirk gihîştine: Kamûran İnanê Kurê Şêx sulhedîn, Bedrettîn Dalanê Şêxbizinî, Hîkmet Çetinê Licî, Cemal Kûtayê Bedirxanî yek jî nebû dermanê ti gûyi... Bi xwe jî Kurdayetiyê jî, bi ziman jî, bi xwedê jî ne bawe in. ji tirka bêhtir tirk, ji ewropiyan pirtir ewropî ne. Tirs û sawa dagirkeran kesayetî û derûniyeta wan ewqas qusandiye û herimandiye ku ew artêş dibe Kemalîzm dibe, nasnameya Tirk dibe, dewlet dibe ji çi bipelikînin xistine şûna Xwedê.


Ên ev 40 50 sal in ji hêkên tevgerên çepgir ên Tirk derketine: Ew bi sed hezaran in, ji Kurdayetiyê ne bawer in. Bo çi têdikoşin bi xwe jî nizanin...


Ên di bin baskên umetparêzan de mezin bûne: Bûne hîzbula, bûne millî gorişçî, dibin Akp’yi, dibin filîstînî, diçin Efxanîstanê dibin mucahîd, diçin El ezherê ji Ereban çêtir dibin Ereb, lê nabin Kurd...


Alîgir û giregirên tevgerên Kurda yên beriya PKK : Bihna aşfînîkê( naftalîn) ji wan tê. Hêj di dewr û dewrana çil sal berê de dijîn. Sedema hebûn û serfiraziya wan, bîr û bawerî û bîrdoziya wan neyartiya bi PKK’yê re ye. Baweriya wan bi gelê Kurd tune ye.


Lîberal-demokratên Kurd ên “bê bingeh, bê pergal û bê rêxistin û bê serî yên” van çend salên dawîn: Bi giranî bayê Ergenekonê li wan xist û ew pê nexweş ketin. Ev cûre nexweşî kula me ya dîrokî ye. Ji bela nenasiya hêza gel û bêbaweriya ji netewa xwe û ji serokatiya xwe ye ku her cara ku dîrok li ayê me mêze dike, firsendeke dide ber me, hin ronakbirên me ji refên xwe vediqetin û derb li kêranê malê didin. Bo fêmkirina vê malxirabiyê, bo têgihîştina xwe dubarekirina dîroka me ya bêyom, temiya min ew e ku her Kurd dîroka Osmanî ya sedsala 19’an baş bixwîne û têkoşîna neteweyî ya Bedirxanyan û şêl û pêla ronakbîrên Kurda yên wek Evdila Cevdet û Îshaq Sukutî û Seîdê Kurdî û Şerîf paşa binase. Hinek ji wan kozika neteweyî parastibe jî, gelekên wan bûn sazûmankarên Îttihat Terakkiya bavkalê Ergenekonê,


hinek ji wan, ji ber tirsa ku ku Sultan Evdilhemît( Tayîp û Fethulayê îro) kiribû dilê wan (ew bû ku di guhê wan de dixwend digot: Îttihadî û Bedirxanî yek in bi kafiran re hevkarî dikin, ew dixwazin Kurdistan bibe Ermenîstan ) bi umetparêzan re hevkarî kir...


Bala xwe bidinê çi hevparî maye di nav ronakbîrên Kurda de, ew ên ku li gorî jêderk û çavkaniyên ku jê gihîştine kom bi kom ji hev veqetiyane ?


Ziman?

Tirkî, Kurdiya nîvco, Kirmanckî, Kurmancî, Soranî, Goranî, Dimilî, Erebî, farisî, Îngilîzî, Fransî...
–Yekîtî çênebû.


Bîrdozî?


Sosyalîst, kapîtalist, umetparêzî, nijadperestî, neteweperwerî, sosyal demokrasî...
– Ew jî nebû.



Silav?
Selamueleykum. silav, rojbaş, merheba, selam, îyî gûnler, esselamueleykeum we rehmetullah...
–Dîsa nebû.




Tevgereke hevpar?


Ne pêkan e ku ez tevan bijmêrim. Ez dibêjim pênc, hûn ê bibêjin pênce...


– Nabe.






Bawerî? Ehlê sunet û wel cemaet, elewî, bêdîn û bê îman, nîvco misilman, êzidî, ceferî...


– ev yek qe nebû.


***

Kî çi dibêje bila bibêje, em mane çeper û kozika Tevgera Azadiya Kurd û serokatî maye. Ew tenê mîlyonan tîne cem hev û dike qalikekî yek reng. Ew tenê kelecan û hêviya azadî û yekîtiyê dike dil û can. Ew tenê ye kelemê çavê xêrnexwazan. Di qadên Newrozê de cot-pêçiyên mîlyonanan vê rastiyê dixe qula çavên ronakbîrên me...


Ez rastiyeke gelê Kurd a gelek caran tê paşguh kirin dikim bîra Orhan Mîroglû û hemî kes û kesayetiyên kurd yên pişta xwe bi Tevgera Azadiya Kurd de kirine û di van rojên xerab de xwe li xerîbtiyê datînin:


Gava mirov gelê Kurd û gelên din ên cihanê dide ber hev taybetmendiyeke pir cuda ya Kurda bala mirov dikişîne: Kurd tu tiştî, tu car, jibîr nakin! Ev resentî ji zû de bala min dikişand, lê ji ber ku gelên rojhilatî wek bîrok tên nasîn min jî cesaret nedikir ku bibêjim;” na Kurd wilo nînin...”


150 sal berê vê rastiyê, mela Mehmûdê Bayezîdî, ew Rehmetiyê ku çi xirabî û qenciyên me Kurda hebin yeko yeko, çawa ketibe ber pênûsa wî bêxeml û bêalî nivisiye, bi van hevokan vedibêje: “ Eger Kurd qencî û comerdî û camêriyê ji yekî bibînin ji bîr nakîn. Hergav ewê qenciyê di nava xelkê de di meclîsan de dibêjin, û xirabî jî her wiha. Û li şûna qenciyê herdem armanca wan ew e ku xizmetekê bikin.Ji ber xirabiyê jî, bi xirabiyê re diguherin heyfê hiltînin. Ew dibêjin ku qencî jî xirabî jî winda nabin.” ( Bnr: Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Mela Mehmûdê Bayezîdî, Jan Dost, Nûbihar, rûpel;153)


Di zarotiya min de tê bîra min, hêj em 5-6 salî, destekî goşt bûn, mezinan di guhê me de tim û tim dixwendin:


“Kor Husên Paşa weha kiriye.


Filankes bi bêvankesî re bi vî tewrî bêbextî kiriye…


Enverê contirk bi vî şiklî eskeran zivistanê li serê çiya qerisandiye.


Tirkan zar û zênç û kofî kulfetên ermenên stûxwar kom bi kom di vî newalî de bi ser hev de kuştine.


Hemîdiyan bi hawî li ser gel zilm û zordarî kirine…


Ev camêr ji bera vê malbata nemaqûl e; divê mirov pişta xwe bi wan ve girê nede…


Ev ber (sûlale) maqûl e , mezinên wan 150 sal berê vê qenciyê kirine, lewma divê mirov qedrê wan bizanibe…


Kalê vî mirovî bo çend mecîdiyan filankesî daye destê dewletê…


Bînbaşî Qasim mirovek girê geriyayî lê, ji tirsa dewletê zirav lê qetiyayî, ew bû Şêx Seîd da destê Misto Kemalî…


Heke em dêhna xwe bidin ser nifşên Kurda yên nû, bi awakî rût û repal vê dîrokzanî û derûnînasî û civaknasiya gelêrî dîsa dibînin.”


Gava Kurd, di demên aşitî û serfirazî û aramiyê de di malê xwe de bi malbatkî rûdinin, di şûna tîmên fûtbolê yên ku hiş û aqil ji serê gelên din birine de , qala hal û ehwalê mirovatî û cihanê dikin.


Mijarên sereke dîsa nirxandina bûyerên ku ew ji bav û kalan bihîstine, bi çavên seran şahedî kirine, bi herdû guhan bihîstine nîn in?


Ew tim li ber zarokên xwe, qala xweşmêrên bibext, qeşmerên “xwefroş û gelfiroş”, wan jinên canik û dilşewat, nakin?


Bajarî û gundiyên me yên ev sih sal e di nav şer de dijîn , em û hûn, her roj,


kesayetiya Beko ewananan, ya Bînbaşî Qasiman, Şêx Seîd û Seyîd rizoyan, Elî Şêr û Zarîfe Xaniman, ya Berîtan û Viyanan, ya wan nemêrên ji refê gerîla reviyan, ya wan qelemşûrên li ber kûtê( nanê kût: nanê ku hêj nepijiyaye ketiye nav xweliya tenûrê, nanê para seyan) tenûra dagirkeran, nakolin, analîz nakin?

Ev yek di rastiyê de karê ronakbîran e. Lê ji bextê me re ronakbîrên me bi xwe muhtacê analîzan e.

Kevirê Bengî û Şîlmaqa Sebahatê ji Serhedê çawa dixwiyê?

Ên dizanin jixwe dizanin, ên nizanin ji wan kerên guhsist in û dê ew ji vir şûn de jî bi kertiya xwe wer bimînin...

Beriya Tevgera Azadiya Kurd, per û baskê gelê kurd ewqas şikestîbû, ewqas xidar birîndarbû, êdî kesî bawer nedikir ku ew ji mirinê bifilite û werê ser hemdê xwe.  

Cendirmekî qûnbigû bi tena serê xwe dihat gundekî dîl digirt; ji gundiyan babaegîteki hildibijart, heta derpê tazî dikir û li rasta gund işkenceyên kesnedîtî lê dikir, kesî newêribû bi dengê bilind hewara xwe bida Xwedayê Jorîn jî...

Leşker li her deverî , Erebên Sêrtê li jêr , Dadaşên Erziromê û gakoşên Elezîzê li jor, qûna xwe kutabûn deriyê dewletê û li kurdên gundî nema pest û pêkûtî, tahde û heqaretên dermirovahî, der exlaqî dikirin.

Heger Kurd di warê nivîsandinê de parîkî jêhatî bûna, evqas destqefilî nebûna ji van bûyeran wêjeyeke pir û pir taybet û xweser biafirandina û yadîgarî nifşên pêşerojê bikirana.

Ez ê çend bîranînên xwe yên balkêş ên derheqê Dadaşên me de pêşkêşî we bikim û rê li ber xwedî-pênûsên me yên Sêrtî vekim, da ku ew jî pûşên “Emê” yên xwe derxin holê... Dilopek ava berfê berî guhên Elezîziyan bidim ku ew jî hunerên “Gakoş” ên navbajarî yên doş û faş bi me bidin nasîn.

Erzirom, hûn jî pê dizanin, bi nîvî tirk e. Beriya Komara Tirk Kurd xwedî hizeke berbiçav bûne û nefermî be jî desthilatdarî di destê eşîrên kurda de bû. Bi giranî piştî Serhildana 1925’an, dewleta dagirker tevahiya tirkan bi propagandeke qirêj dike cerdevanên jidil; û zilm û zordariya li ser kurda li wan helal dike.

Mezinên me ji tirsa newêribûn biçûna navçe û bajarên Tirka


Riya Mûşê ji Xinûsê re derbas dibe, li gundê Hecîemer riya Tekmanê jî xwe dide ser. Nêzîkî Hesenqeleyê Riya Qereyaziyê jî digihîje wê û ji Hesenqeleyê re wer diçe Erziromê.

Şêniyên Hesenqeleyê Tirk in. Ji ber çi sedemê ye ez hêj nizanim, di dilê xwe de dijminatiyeke kesnedîtî bo Kurda dihewînin. Xwîna Kurda vexwin dîsa têr nabin. Nifşa bav û kalên me, gava mecbûr bimana biçûna Erziromê qidûmê wan di ber de dişikest. Mezinên wan li alîkî, zarokên Hesenqeleyiyan ên 5-6 salî bi kevir û kuçikan berî Kurda didan, li ber rûyê wan disekinîn jin û makên wan didan ser hev, ew newêribûn dengê xwe bikirana... Yekî xwe şaş bikira tiştek bigota, an Xwedê neke şîlmaqek bida yekî, xelkê Hesenqeleyê tev dibûn yek, li ser serî dihêwirîn ser û guhê wî dipelixandin, nîvruhî dikirin û li rasta çarşiyê wer dihîştin. Cendirme û polêsan xwe kor û ker û lal dikirin. Sofî û heciyên wan xwe ji Xwedê dikirin. cihûyên lanetkirî yên Fîrewn û Hîtler çi bin, li Erziroma şewitî Kurd jî ew bûn...

Gundiyên Kurd ên ku ji Gimgim û Xinûs û Tatos ( Tekman) û Qereyaziyê yên diçûn Erziromê bi mînîbûs û bi makîneyên servekirî(kamyon) heta mintiqeya Kirêçliyê ya 10 Km. dûrî Hesenqeleyê dihatin. li vir ji tirsa neçar dibûn, ji wesayîtên sedsala 20’an peya dibûn û bo parastina rûmet û jiyana xwe li wesayîtên bav û kalên xwe yên Medî, li erebeyên ga û gamêşan siyar dibûn , di cadeya asfaltkirî re na, di çiya re diçûn Erziromê.


Ev riya nîv saetan a bi kamyon û bi mînûbûsan, bi erebeyên ga û gamêşan 6-7 saet dikudand.


Gelek caran jinên ducanî yên zik li ber devan, nexweşên li ber mirinê, dergûşên li ber pêsîrên dayîkan di vê riyê de dimirin . Kurd mirina xwe û ya zar û zênçên xwe didan ber çavan bo parastina rûmeta xwe berê xwe didan çiyayan... Ez vê rastiyê ji devê gundîkî bi vîdeoyeke kurt pêşkêşî we dikim.


Xalê min ê Abûzerê Kurê “Ehmedê bilûrvan”ê Kurê Nadoyê Kurê Temirê pûtî yê bi eslê xwe Licî, bi hêz û quweta xwe, bi bejn û bala xwe bi wêrektî û camêriya xwe mêrekî pir bed bû. Di şerê û pevçûnan de deh mêrên girên geriyayî, nikaribûn pê. Her kes diçû ço, ew radihîşt nîrê ga. Di jiyana xwe de ji du tiştan tenê ditirsiya: Tirk û leşker... Ji dûr ve reşê cendirmekî bidîta, zar û zênçên xwe di cih de dihîşt, pişta xwe bi wan de dikir serê xwe hildida, an diçû Newala Şewlê ya warê bizinkûviyan, an jî li çiyayê Bilqikê dibû hevalê hirç û guran... Ev yek di zarotiya min de bandoreke pir mezin li min kiribû:

Xalê min ê wek dêwan, çima evqas bitirse ji Tirk û cendirmeyan?


Ew nod sal emir kir û çar sal berê çû ser dîlovaniya xwe. Di jiyana wî de serfiraziya herî mezin ev çend salên dawîn bê tirs û bê xof, bi serbilindî di ser Hesenqeleyê re hatin û çûyîna Erziromê bû. Tevgera Azadiya Kurd, zarokên Kurda yên xwedî şeref û heysiyet bi can û xwîn cadeya asfaltkirî ya Erziromê jê re vekiribûn. Serê gotina wî; “em mirîbûn zarên çolê me ji gorê rakirin” bû.


Şîlmaqa Sebahatê û kevirê Bengî jî wê kesên hêj bi Tevgera Azadiyê û bi serpêhatiya Xalê min ê Abûzer nehesiyane, ji xewa mirinê rake. Heger ew îro li jiyanê bûya bi peyatî bûya jî biçûya Enqereya şewitî û çavên wan ên reş belek maçî bikira...


Bi vê vîdeoya di sala 2007’an de qeydkirî, riya Hesenqeleyê û riya Kirêçliyê nîşanî we didim. Kekê Xakî yê şêst salî; ji gundê Xîtikê, kurê Kerem ê Hecî Yadînê Nadoyê Temir, rastiya Kurda ya beriya Tevgera Azadiya Kurd dike qula çavê neyar û çavnebar û bêxîretan.


                                                                                             Mamoste Marûf


                                                                                            23 Adar 2011

Evdilhemît bû Mehmet Akîf dûre Erbakan

Evdilhemît bû Mehmet Akîf dûre Erbakan -1-


Necmettîn Erbakan, di sala 1926’an de ji pişta Mehmet Sabrî; bavekî oldar, cigirê qadîtiyê, bi esilkî tirkek ji Qozana Edene’yê’; ji navrana Kamer Xatûnê; dayîkeke dîsa Tirk a ji Sînopê dikeve tê dinê. Malbata oldar û umetparêz û bi zanetî navê “Necmeddîn” lê dikin ku ew wek navê xwe bibe “ stêrka ol” û di wan rojên reş û tarî yên Komara Mustafa Kemal bi ser wan de anîbû de riya netewê ronî bike...

Mezinê Malbata Erbakan ê herî bi nav û deng, ê ku malbatê cara pêşîn derdixe rasta meydana dîrokê û bi dewleta Osmanî dide naskirin bapîr ê helal ê Necmettîn Erbakan Huseyîn Efendî ye. Ev camêr yek ji giregirên Qozanê ye. Di sedsala XIX’an de mala xwe bar dike tê Stenbolê;    paytextê Dewleta Osmanî…

Huseyîn Efendî li vir wek kesayetiyek oldar û umetparêz, alîgirekî dilsoz ê Padîşa Evdilhemîd ê ku bi hezaran sixur û ajanan bikardianî , kesekî nêzî serayê, bi gotinek din camêrekî bi dewletê re xwedî xweş têkilî” tê nasîn. Di serayê de karê wezîrtiyê dike, lewma malbat ji wê rojê pêde dibe xwedî paşnavê “nazirzade”( kur wezîr). Gava Komara Tirk qanûna paşnavê bi awakî fermî dike meriyetê malbat vê peyvê werdigerîne tirkî û dike “Erbakan”; wate hema hema dîsa “kur wezîr...”

Malbata Erbakan, ji Huseyîn Efendî bigire heta roja îro ji riya Evdilhemîd şaş nebûye. Ew ji sedsala XIX’an ta îro bi bîrdoziya umetparêziya wî ya dewletperest û neteweperest hew girêdayî maye, lê ji alîkî din ve jî “çi Kemalîst û laîk, çi nijadperest, çi kapîtalîst û faşîst” kî desthilatdar bûye ne xem e, têkiliya xwe ya bi dewletê ve qut nekiriye, nebiriye...

Bo baş têgihîştina îdeolojiya Evdilhemîd ê Osmanîperest û umetparêz ê wê demê; bo pîvandina bandora wê ya li ser umetparêzên duh û îro, divê mirov dora ewil bîrdoziya Cemaledîn Efganî û Mihemed Abduh binase. Ev herdu ulema, di sedsala XIX’an de gelek xebatên siyasî û olî meşandine û hîmê umetparêziya îro, ya ku hêj nîvcokî be jî di Tirkiye de berdewam e, danîne…

Heke mabest û miraz- kolandina bîrdozî û baweriya Necmetîn Erbakan û ya bi sedan siyasetmedarên wek Tayîp Erdogan, Abdulllah Gul ên ji hêkên ku ew çil sal e li ser rûniştîbû derketine û îro li vî welatî desthilatdar in – be, divê mirov bingeha bîrdoziya “Umetparêzî û Îslamparêzîya rasteqîn binase.

Cemaledîn Efganî û Mihemed Abduh bi rastî jî du Seydayên Umetparêz û zanistên olî yên herî jidil û ronakbîrên sedsala XIX’an bûn ku, yekîtî, aramî û serfiraziya hemî misilmanan, mafê azadiya wan a li hemberî emperyalîstan diparastin.

Bi ya wan, welatên misilmanan di bin nîrê emperyalîzma Îngîlîstanê de, birayên wan ên misilman di nav xizanî û nezaniyê de bû. Di serî de her du jî hewara xwe dabûn Dewleta Osmanî ya ku hêj azad û serbixwe dixwiya... Ev her du ulema, bi nivîs û gotinan, bi waez û şîretan bandoreke mezin li misilmananên wê çaxê –yên bi giranî di nav tixûbê Dewleta Osmanî de bûn- dikirin.


Dibe ku Huseyîn Efendiyê bapîrê Necmettîn Erbakan jî para xwe ji van seydayan stendibe û umetparêziyê, bi misilmantiya xwe ya berê- ya ku bawermend şeş şertên Îmanê û pêncên Îslamê tenê li ser xwe ferz dizanibûn - ve zeliqandibe.
Lê Hûnkar Evdilhemîdê konek ( Celadet Bedirxan di şûna hûnkar de dibêje xwînkar) û fêlbaz ê xwedî “dewleteke ji binî ve riziyayî û jihevketî û bi darê zorê, bi bertîl û bi xebatên sixuriyê li ser xwe sekinî”, dixwest umetparêziyê bo berjewendiyên dewleta xwe, bo temendirêjkirina desthilatdariya xwe bikarbîne.

Ez, rastiya dîrokî ya “zimanê fermî yê Împaratoriyê di dema desthilatdariya Evdilhemîd de bûye Tirkî” dikim bîra we û didim alîkî; pirsa, “gelo Evdilhemîd neteweperestek tirk ê jibinve (veşartî, nepenî) bû?” dihêlim ji dîrokzanan re û bi kurtasî vê yekê tenê dibêjim: Cemaledîn Efxanî bi hatina xwe ya cara duyemîn a Stenbolê umetparêziya Evdilhemîd “ya berjewendîperest û oportunîst, neteweyîkirî û kedîkirî” bi çavên serê xwe dibîne, rexneyên tûj li Padîşa dike û vedigere welatê xwe…

Mihemed Abduh’ê umetparêz û reformîst jî bi genîtî û konektiya Padîşa Evdilhemîd dihese; dest bi rexne û bi xebatên pûçkirina “polîtîkayên wî yên qirêj ên berjewndîperest ên li ser dijminahiya ol û baweriyan avabûyî” dike. Çawa ku, li Bêyrûdê, bi mabesta rakirina “neyartî û dijbertiya hezar salan a di nav olan de dikudîne” kldike komaleyek saz bike û bîr û baweriyên Misilman, File û Cihûyan nêzîkî hev bike , Evdilhemîd bi hevkariya îngilîzan wî ji Bêyrûdê - Wîlayeteke Sûrî ya ku wê demê hêj erdê dewleta Osmanî bû - bi zorî derdixe û nefî dike.

A ku divê bê zanîn; Evdilhemîd nahêle umetparêziyeke rasteqîn û dirust di nav ulemayên Osmanî de şîn bibe. Ew, vê bîrdoziyê dixesîne û li gorî berjewendiyên netewa tirk diguherîne, bi dewletparêziyê dixemilîne û dide ber ronakbîrên Osmanî yên bi gelemperî navok bi dewletê ve girêdayî.

Ji Evdilhemîd vir de misilmantiya di nav tirkan de vediguhere dibe tiştek din. Bi gotina Olivier Roy, ev misilmantî êdî “misilmantiyeke neteweyî ye û xwe li ser misilmanên din digire.” Dîsa bi ya rojhilatnasan Îslamparêzî, an Umetparêziya Tirk tu car nikare tevahiya gelên misilman bîne cem hev û li ber berjewendiyên rojavayî yên emperyalîst enî û çeperek zexm ava bike.

Di dewleta Osmanî de pêşengên Umetparêziyê Cemaledîn Efganî û Mihemed Abduh;

ê ku bo serdestiya netewa tirk vê îdeolojiyê dirizîne dike dilqekî din Evdilhemîd;

ê di ber de xwîn û xwîdan dirijîne û tovê “vê bîrdoziya nîvco û qelp û di rastiyê de Tirkperest” di nav gel de direşîne, nav û dengê xwe û “bîrdoziya xwe ya dijberê rejîma Kemalîst” bi jêhatîtiya xwe ya di helbestvaniyê de - bi zorî be jî - bi dewleta laîk dide pejirandin helbstvanê neteweyî yê Tirka Mehmet Akif Ersoy û hevalên wî;

ê ku di qada siyasetê de vê bîrdoziyê birêxistin dike û piştî Evdilhemîd cara duyem diguherîne, diqusîne, ji wî bêhtir neteweperesttir û dewletparêztir dike dide ber gel Necmettîn Erbakan e...

Umetparêziya ( xwedêgiravî) wî “ ya ku ew heta roja mirinê mizgeft bi mizgeft, qad bi qad, mal bi mal geriya bi devkî vegot; bi pirtûk, bi kovar û bi belavokan kir serê gel; bîrdoziya ku îro bi dehan qanalên Televîzyonê, bi hezaran malperên înternetê dike çavên gel” pirî hişk paşverû, pirî bihnteng, pirî durû û dûrî aqil û zanist û nirxên hemdem ên mirovahiyê ye ku ev sed sal in dikin nakin di nav ronakbîr û zanyar û hunermendan de nabe-nebûye xwedî rûmet û hêzeke berbiçav...

Gava mirov li ser li ser bawerî û bîrdoziya Erbakan hûr û kûr radiweste, baş dibîne ku ew, çi di kîsê wî de hebe bi tevahî ji ber Mehmet Akîfê şagirtê bêxêr ê Cemaledîn Efganî û Mihemed Abduh girtiye û heta roja mirinê gotinên wî wek benîştê devan vir de wê de gerandiye.

Evdilhemît bû Mehmet Akîf dûre Erbakan -2-
                Kesyetî û hîmê bîrdoziya Erbakan

Wek hemî hemwelatiyên ku wê demê navok bi dewletê ve girêdayî, dibistan û medrese xwendî, malbata Erbakan jî xwedî derfet û feraseta perwerdekirina zarokên xwe bû.

Necmettin Erbakan hêj di pîçûkatiya xwe de rûyê mezinên xwe reş nekir û kîjan dibistan li ber ket “wek yekemîn serkeftî” bidawî kir.

A rast, malbata Erbakan jî, çi kêm çi zêde, ji derfetên aborî û civakî û nijadî yên dewletê sûde - îmtiyazên Dewleta Osmanî ji Fermana Tanzîmatê bigire heta hilweşînê; dewleta Tirk jî ji destpêka sazkirina Komarê heta îro pêşkêşî hemî kesên “bi nijadkî Tirk” (bi derewan xwe wek tirk nîşan bidî jî dibe) ên xwedî dîplome û bi dewletê ve girêdayî kiriye - wergirtibe û ji zarokên xwe re mîrate hîştibe jî , divê mirov qala baqiltî, jîrtî û jêhatîtiya Necmedîn Erbakan û taybetmendiyên ecêb ên kesayetiya wî jî bike.

Erbakan pirsek li ser zarokatiya xwe weha dibersîvîne: “ baxçeyê qonaxa me gelek fireh bû. Zarokên din ên karbidestan jî dihatin û me ji xwe re bi plansazî dileyîst. Her yek ji me dikanek hebû…

Hevalê wî yê piçûkatiyê yê bi navê Vala , derheqê wî de dibêje; “ wan çaxan, me çi televîzyon, çi jî radyo bû. Em bûn lîstikên wek hêlekan û li hev gerîn û hin lîstikên din ên ku Erbakan rêzikên wan ji ber xwe dedixist ( îcad dikir) û dida ber me bûn…

Hevalê wî yê jidil ê dibistanê, siyasetê û bazirganiyê Recaî Kutan dibêje:

“Erbakan di zanîngehê de pir jêhatî, bi nimêj û bi taet bû. Bi pêşengiya wî, me xênîkî xirabe ji xwe re kiribû mizgeft; li wir digel karên olî yên dinyaya din, civînên siyasî çandî, zanistî û aborî jî lidardixistin. Erbakan ji me xebatên lêkolînê yên li ser mijarên cûrbecûr daxwaz dikir û me di heftekê de ew amade dikirin û pêşkêşî hevalên xwe yên zanîngehê dikir. Paşê Erbakan zanîngeh qedand û bo lîsansa bilind çû Germanyayê. Çendikî şûnde bi projeke teknîkî û bazirganiyê vegeriya Tirkiyeyê. Ez jî tê de, hemî hevalên me yên wê demê li zanîngehê me bi hev re xwendibû bûn şirîkên vê şîrketê”

Ji kurtejiyana Erbakan a heta vê qonaxê em têderdixin ku ew di zarokatî û xortaniya xwe de xwedî taybetmendiya serkêşiyê ye; oldarî û umetparêzî û dewletparêzî wek mîrate ji malbatê jê re maye; tişta ku ew î daniye ser, bi tenê bazirganî ye. Ev şîrket, di sala 1970ê de vediguhere partiyeke siyasî ya bi navê “Partiya Pergala Neteweyî” (MNP)

Me berê jî gotibû nifşa Necmettin Erbakan, bi nivîs û helbest û gotinên Mehmet Akîf û hevalên wî yên wek Hasan Basrî Çantay, Eşref Edîp, Cemal Kuntay gihiştiye.

Ev helbestvan û niviskar her çiqas di wextê de di bin bandora Cemaledîn Efganî û Mihemed Abduh de mabin û dijberiya Evdilhemît kiribin jî, gava dor hatiye parvekirina hêz û desthilatdariya dewletê, ew ronakbîrên Umetparêzên Xwedê giravî dijberên Evdilhemît jî serdestiya “tirkomisilmanên Ehlê Sunet” li ser gelên din ên misilman ferz kirine û van gelan tu caran hêjayê azdiyê nedîtine; mafên wan ên neteweyî nas nekirine. Gava mirov du kovarên Îslamparêz, Sebîlûreşad û Siratulmusteqîm dikole rastî tu gotinên wan ên li ser pirsgirêkên van gelan nayê. Di nivîsên wan de navê wan, gava qala nezanî û xeletî û paşvemayîna gelên misilman tê kirin, an jî di şer de pêwistî bi yekitiya gelan hebe, tê jimartin ew qas... Ew wek siyonîstan nasnameya Tirkomisilmantiyê li ser hemî gelên din ên misilman girtine. Piştî damezirandina Komara Tirk, ev ronakbîrên ku di pêvajoya şerê yekemîn ê Cihanê de û di dema şerê bi Yewnanan re xwe wek umetparêz nîşan didan hêdî hêdî vediguherin dibin Tirko-Îslamparêz.

Ez çend mînakan ji Mehmet Akîf Didim. Ez bawerim ku ev gotin bi we biyanî neyên û hûn ê Erbakan û şagirtên wî bibîr bînin.

Piştî Şerê Balkanan, yê ku Dewleta Osmanî ji Balkanan paxiş dike û di bin pencan de çend welatên Ereban û Kurdisanê dihêle, Mehmet Akîf van gotinan dike:

Nijadên ewqas ji hev cuda
Îslam e ku bi yek netewek ve girê dide
Bi Erebî, bi Albanî ev netew nameşe,
Heke siyaseta dawî tirkperestî be ev jî nameşe.

(Safahat;çapa orjînal a weşanên çaxrî; Dengê Heq; rûp:230-231)


Ji her aliyan ve afat tên bi ser welatê misilmanan de
Ev axa hanê tenê ma, wek welatê misilmanan ê dawîn,
Ev jî bê binpêkirin şera Xwedê jî tê binpêkirin.
( Ji kursiyê Suleymaniyeyê;safahat, rûp:247)

Gelo bi ya Mehmet Akîf “yek netwa ku Îslam misilmanan pê ve girêdide” çi netew e? Bersîva vê pirsê Mehmet Akîf piştî bidawî bûna şerê dawîn ê bi Yewnanan re dide.

Wan deman bi ya Akîf, Tirk û Kurd jî tê de hemî misilman nezan in:

Keraseta ku bi ser me de hatiye bêşik ji nezaniya me ye,
Bo vê nexweşiyê derman dibistan e; ew jî tune ye
Çi Kurd bi alfabe ye, çi Tirk û Ereb bi xwendin e
Tune ye di destê Çerkes û Lazan de pirtûk
(Safahat; Ji kursiyê Fatihê;rûp:360)

Mehmet Akîf ê Xwedî van gotinan, piştî gera xwe ya li welatên Misilman ên Asyaya Navîn û Japonyayê, dîsa vedigere Stenbolê û li vir pesnê Japonan dide, rexneyên tûj li gelên misilman dike. Di helbesta xwe ya bi navê “ Ji kursiyê Suleynaniyeyê” de tê dîtin ku ew bêriya dewr û dewrana padişahên berê “yên di dema desthilatdariya wan de Dewleta Osmanî bihêz bû” dike û hêviya xwe dîsa dide nesla sazûmankarê wê Împaratoriyê.

Di mejî û hişê Mehmet Akîf de, pirî caran aşkere nekiribe jî, bavkalên ( ecdat) ku di dagirkeriyê de bi nav û deng, xwedî exlaq û zanist û dadmendî ya sehabiyên pêxember, ew kesên xwedî cesaret û mêraniya şêrên Bedirê, bêşik netewa Tirk bixwe ye .

Çawa ku Necmettîn Erbakan kir, îro umetparêzên li ser şopa wî jî, wek Mehmet Akîf ê duh, hêj neteweperstiyeke Tirk a nepenî dajon, pesnê wan bav û kalên pîroz didin, jiyana wan wek mînak didin ber hemî gelên misilmanên di nav dest û lepên wan de mane.

Biratiya bi devkî heta ji holê rakirina xetereyên ku dewlet rûbirû ye, an jî heta desthilatdariya qethî ya netewa Tirk didome. Gava ew wek hemî Atayên xwe( heke dixwazin bavkal jî fêm bikin) çoyê xwe rast dikin( karê xwe dikin rê) êdî hew bibîr tînin bindestan; ger ew xwe şaş bikin û bibêjin em jî hene, wê demê wan dipelixînin bi postalan.

Dîsa di dema “şerê yekemîn ê lihevparvekirina Cihanê ya emperyalîstan” de, Dewleta Osmanî jî xwarina ser sifrê ye. Bala xwe bidinê Mehmet Akîf di wan demên xeternak de parsûyê gelên di bin desthilatdariya dewleta wî de mabûn çawa mizdide û wekheviya wan diparêze.

Ne ew e ku di dilê bereya me de bawerî yek e
Dilşad nebe, êş yek, mabest yek, wîjdan yek e
Çerkes û Laz û Tirk dibezin bo şer tev bi hev re
Bi Ereb û bi Kurda yekîtiya wan mayînde ye.
(Safahat; Bîranînên Berlînê;rûp:458)

Mehmet Akîf, digel ku hemdemê contirkan bû, tu car bi wan re hevaltî dananiye û tirkperweriya xwe wek wan aşkere na, di serî de sergirtî vegotiye. Di vî warî de jî Erbakan li ser şopa wî ye. Mînaka herî balkêş têkiliyên wî yên bi Necîp Fazil re ye.

Di xortaniya Erbakan de Necîp Fazil Kısakûrek bi kovara xwe ya “ Bûyûk Dogû” ( Rojhilata Mezin) dixwûyê lê, ji ber kesayetiya wî ya delodîn û bêbiryar û bêqerar û kêm oldar; ji ber neteweperestiya wî ya rût û repal , Erbakan pir berbayê wî nakeve.

Erbakan tirkperestiya Necîp Fazil ya aşkere û mîlîtan ji bo tevn û armancên xwe yên siyasî xeternak didît. Ew jî wek Mehmet Akîf baş diznibû ku li ser vê erdnigariya ku netewa Tirk tenê najî; bi tirkperestiyeke aşkere kes nikare hemî gelên misilman ên “ehlê sunet” hembêz bike, bibişivîne û bi hev re bike qalikê Tirko-Misilmantiyê...

Mehmet Akîf di şûna “netewa Tirk” de gotina “ecdat” ( bavkal) bikardianî. Bi emrê Xwedê(!) ev peyv ketibû devê Erbakan jî. Gava ew behsa wan dikir gelek caran diket cezbeyan. Bi ya wî, li ser rûyê cihanê hemî icad û keşif bi destê bav û kalên wî yên gorbihûşt hatine kirin. Ew laşpîrozan ewqas xwedanxêr bûn ku di welatê xwe de mirov li alîkî tu pisîkek jî tî û birçî nehîştine. Te digot qey Bîzans û Roma nebûye desthilatdar û Stenbola şewitî di sala 1453’an de, çawa ku St. Petesburg ji alî Petroyê Dîn ve hatiye avakirin, bi bêr û kolanên Fatîh Sultan Mehmet hatiye çêkirin. Ev gurr û pirkirin û lihevzêdekirin û pirole gelo ji kî gihîştibûn Erbakan?

Mehmet Akîf di helbesta xwe ya bi navê “ ji kursiyê Fatihê” de qala bi hevalekî xwe re peyatî hatina mizgefta Fatîhê û weaza melayê vê mizgeftê dike. Lê, di rastiyê de çavdêrî û nêrîn û şîretên xwe aniye ziman. Di rê de çi berhemeke dîrokî li ber dikeve dike malê bav û kalên xwe; car heye bi pesn teswîr dike, carinan ji ber xirabekirina wan a bi destê bêxêran bi her du cavan digirî. Çendikî şûn de çav bi kemera avê ya bi qasî çiyakî mezin ya ku li seranserê Cihanê bi navê “Kemera Valens” tê zanîn dikeve. Vê kemerê, Împaratorê Romayê yê bi navê “Valens” hezar sal beriya Fatih Sultan Mehmet ( sedsala IV. piştî Zayinê) daye çêkirin. Mehmet Akîf bo vê kemerê weha dibêje:

Gava Osmanî hatin vî welatî dîtin ku
Bê av e, bê av! ev yek pir girîng bû ku
Fikirîn em wê ji ku derê bînin bi çi awayî ?
Dawiyê de karekî wer kirin ku pir û pir zanistî.
mirovahî ta îro hêj rêyek din nedîtiye
Bi rastî ya ku avê belav dike pesto( tazyîk) ye..

( hevalêwî dibêje) -bê şik.

Lê wan deman makîne tunebûn
Mirovan hêj ew îcad nekiribûn
Lewma ji bilindiya kaniyan sûde wergirtin
Bi vî hawî pestoyek pir bi zeft bidestxistin
Di dawiyê de riya herî hêsan bo pestoyê dîtin
Bo ku ji dest neçe ev xêra(av) mezin
Di cih de dest avêtin avakirina van abîdeyan
Lê bi vê huner û hostatiyê jî neneman
Divê çaviyên(maksem) cihê cihê jî tu bibînî
Hela bala xwe bide vê hunera hûrik hûrik neqişkirî
(Safahat;ji kursiyê Fatîhê;rûp:315)


Evdilhemît bû Mehmet Akîf dûre Erbakan -3-
                              Dudilî, durûtî...
              Rastiya rast: neteweperstî û dewletperestî

Gelo Erbakan û hemî siyasetmedarên li ser şopa wî-ew ên di tengasiyê de umetparêz, Xwedê giravî parêzwanênên yekîtî û wekheviya hemî gelên misilman- piştî bidestxistina desthilatdariyeke qethî wê çi bikin?

Bersîva vê pirsê jî Mehmet Akîfê mezinê Erbakan û yê hemî umetparêzên îro dide.Ew di helbesta xwe ya bi navê “ ji Kursiyê Suleymaniyeyê ya di dema şerê Cihanê yê yekemîn de dinivîse van gotinan dike:

Ka netewa te Îslamiyet bû... Nijad çiye îcar?!
Te netewa xwe hembêz bikira ne çêtir bû?
“Albanîtî” çi ye? Di şerîetê de cihê wê heye?
Nijada dexwe derxî pêş ev kufurîye
Dibêjin Ereb ji Tirka; Laz ji Çerkeza an jî Kurda
Ecem ji Çînîya bilindtir in,ka di ku de ?
Di misilmantiyê de anasir çi digere
Ê ku nijad qedexe kiriyeprxember e”
(Rûpel:356)
Di helbesta xwe ya bi sernavê “ Diaya Artêşê” de- ku ev helbest ji alî Alî Rifat ve hatiye bestekirin û ji artêşê re hatiye şandin- ew piştî serkeftina dawîn a li Kocatepeyê, Kurd û Ereb, çerkes û lazên par van çaxan misiimanên wekhev, qehreman û delaliyên ber dilan, ji binîve jibîr dike, vediguhere dibe Tirko- Îslamparêzekî klasîk:

...
Leşkerên tirk in em, sîlsîla me qehreman
Misilman in em, misilmanên xudaperest
Ewên pûtan dikin şûna Xwedê, nebî nebî
Bila cangoçkên xwe bi stûyê mizgeftên min ve nekin!
Babaegîtno bi hev re bibêjin amîn
Melaikeyên li jor hûn jî Elahu ekber
Amîn! Amîn! Elah u ekber.
...

Di vê helbestê de peyvên wek “ ecdat, bavkal, netew, umeta Îslam” radibin û cihê xwe didin netewa tirk. Dîsa bi vê helbestê wateya peyva “nijad” a di “sirûda neteweyî” de derbas dibe jî zelaltir dibe.( di wê helbestê de M. Akîf dibêje, heta dawiya dawîn bo te, bo nijada min têkçûn tune)
Erbakan jî wek Mehmet Akîfê di pêvajoya Şerê Yekemîn ê Cihanê, di jiyana xwe ya siyasî de mafên tirkên misilman û misilmanên welatên din ên bi bîrdozî nêzîkî xwe didît, ên li ber desthilatdariya dewleta Tirk serî datanîn, tenê diparast.

Kes rastî gotinek wî nayê ku kiribe :

Bo misilmanên di bin nîrê dîktator û tîranan de digel trîlyon dolarên ji neftê, digel fermana Xwedê ya wekhevî divê, bindest û hejar,

Bo Kurdên bê nasname û bê zar û ziman; li ber çavên wî bi salan e xizan û stûxwar;

Bo Elewiyên ji ber pest û pêkûtyên dewletê û ji ber çêr û dijûnên suniyên nezan êdî ji canên xwe bêzar;

Bo Kedkar û xebatkarên di welatê wî de muhtacê kerîkî nan û ji destê Kapîtalîzma hov û har neçar;

Bo ronakbîrên dijber ên ku dikirin li ber van neheqî û bêdadiyan bibin bend û çeper; lewma zindan ji wan re bûye cih û war...

Gava bûyerek xetenak biqewimiya û wek lîderek siyasî ji bêgaviyê peymanek bida gotina wî tim ev bû :“ em birayên hevûdu ne; ên ku di nav me de fesadî û şeytaniyê dikin, ew kesên xwedî baweriyên betal( zihniyeta Batil, kesên ne misilman), xaçparêz, bi taybetî jî cihû ne...”

Di dewr û dewrana Mehmet Akîf de cihû ne xwedî dewlet bûn û hayê Umeta Mihemed ji wan tunebû, lewma ew çi xirabî, paşvemayîna Misilmanan hebûya dikir stûyê Xiristiyanê rojavayî.

Tûyî nav çavên xaçparêzan bikin!
Tûyî gotinên wan ên xapînok bikin
Li rehwilê sosret ê bi navkî şaristanî binêrin
Tû bikin wîjdanê wan ê bi maske, tû bikin!
(Safahat; rûp:259)

Dema bûyera ku li Susurlikê di sala 1996’na de rûdabû û bi xwe re karên kirêt ên dewleta wî reşandibû holê, ew xwepêşandanên demokrasîxwazan wek reqsa “gilû gilû” binav kir û bi wan re tinazên xwe kiribû.

Mehmet Akîfê delaliyê ber dilê Erbakan jî, sed sal beriya gilû gilûya wî, di sala 1908’an de bi kesên ku bo bêhtir azadiyî û wekheviyê derketibûn kolanan van gotinan dikir:
...
Ez hatim Stenbolê min dît çarşî û bazar
Bi qîjeqîjan(hûn glû gilû fêm bikin) diheje, çer heye êdî azdî heye!
Dibêjî qey dînên zicîrkirî filitîne
Timarxaneyê hilweşandine û jê derketine...
(Safahat; Ji Kursiyê Suleymaniyeyê ;rûp:227)

Me berê jî gotibû Mehmet Akîf Netewa Tirk li ser hemî gelên din ên misilman digirt. Bi ya wî gere yekîtiya Ûmeta Mihemed teqez di bin nîrê Tikan de bê sazkirin. Lê ew î jî baş dizanibû ku Dewleta Osmanî di warê teknolojiyê de pir li paş maye û bi serê xwe nikare bi emperyalîstan re serî bigerîne. Mehmet Akîf jî wek Evdilhemît û rayedarên destpêka Komara Tirk, pişta xwe xwe bi Germanyayê ve girêdide. Di sala 1915’an de bo çavdêriyê diçe vî welatî û li wir bi mehan dimîne. Di helbesta xwe ya bi sernavê “ Bîranînên Berlînê” de pirî pesnê vî welatî û pesnê germanan dide ku xwendevanek biyanî yê jirêzê dibe ku bibêje qey German jî ji umeta Mihemed e. Tişta balkêş ev e ku Mehmet Akîf jî -bi qasî wan tûj nebe jî- wek jakobenên sazûmankarên Komara Tirk, Ewropiyan di dilê xwe de mezin; gelên netirk ên Rojhilata navîn aşkere biçûk didît. Ya din, ew qet behsa nijadperestiya Germanan “ya ku di pêvajoya Şerê yekemîn ê Cihanê de şîn dibe” nake, berovajiyê vê yekê ji neteweperweriya wan a rê li ber faşîzma hov vedike çavreşiyan dike; heyfa xwe bi kêmasiya neteweperveriya netewa xwe tîne.


Ez, “xwendina Erbakan a di Lîseya Mêran a Stenbolê de , liseya ku zimanê perwerdehiyê Germanî ye;
bo lîsansa bilind çûyîna wî ya Germanyayê;
xebata wî ya bo artêşa vî welatî” dikim bîra we û beşek ji helbesteke Mehmet Akîf pêşkêşî we dikim. Ew li Germanyayê çav bi jineke german a xaçparêz dikeve, helbesta xwe ya berê ya tê de gotibû “tûyî nav çavên xaçparêzan bikin!” jibîr dike; di kesayetiya wê de pesnê netewa wê dide û mirazê dilê xwe yê hevkarî û hevaltiyê dide der:

Tu ne Dayîk î û german î
Tu mirovek xwedî raman û wîjdan î
Divê tu nebêjî nijada Asyayî bi me biyani ye
Û dilê keçên jinên hemzayendên xwe biêşînî,
Ev yek ne li gorî fazîleta te ye.
(Safahat; Bîranînên Berlînê;rûp:441)

Gava dor tê ser berjewendiyên dewletê û yên netewa Tirk, Evdilhemît jî, Mehmet Akîf jî, Erbakan û murîdên wî yên ên îro jî misilmatiya xwe dane alî.

Bîrdoziya ku li vî welatî wek Umetparêzî xwe dide der ji neteweperstiya Tirk pir jî ne cudatir e. Her du alî jî, bo berjewendiyên dewletê bi emperyalîstan re hevkarî dike. Her du serî jî bişaftina gelan ji xwe re dike mijara sereke.

                                                                                                     Mamoste Marûf

Mirîhezkerî( nekrofîlî)

Mirîhezkerî( nekrofîlî, necrophîlî; necro; mirî, phîlî; hezkirin), di jiyana zayendî de awakî ji rê derketina mirovan e.


Dilê mirîhezkeran dibije miriyan û bi wan re serî datînin, dikevin nav nivînan.


Bo vê yekê ên mêr, gelek caran yekê dikujin , dûre diçin dorê.


Bi ya zanyaran, piraniya rêze-mirovkuj ( kesên mirovan li dû hev dikujin), bi mabesta mirîhezkeriyê vî karî dikin û di kûrahiya dil û mejîyê xwe de ew nexweşiya “parafîlî” dihewînin; bi gotinek din, ew ji wan kesan in ku xweşiya wan tenê bi kar û fanteziyên kesnedîtî tê.


Bi ya Herodot, wan çaxan, termên jinên bedew bo veşartinê çend roj şûn de didan kesên peywira wan gor kolandin bû. Heman dîrokzan bi me dide zanîn ku jina Tîran Perîandre yê bi nav û deng Melîssa, piştî mirina mêrê xwe dîsa jî wekî ew bijî pê şad bûye, wî hembêz kriye û mizdaye. Dîsa guneh li stûyê Herodot, Qiral Herode cendekê jina xwe ya bi navê Marîanna bi rê û rêbazên taybet bi salan diparêze û pêre her roj karê xwe yê doxînê dike.


Cureyekî din ê mirîhezkeriyê jî mirîhezkeriya siyasî ye .


Mirîhezkerên siyasî, ji kes û kesyetiyên jîndar na, ji wan ên bi navkî tenê mayî hez dikin. Heke di jiyana rasteqîn de, ji yekî jîndar, hez bikin jî divê hûn bizanibin ku ew wî xistine şûna lehengekî mirî. Heke ew rebenê Xwedê xwe şaş bike û bibêje ez ji “lehengê te yê delaliyê mirî acizim, ji wî hez nakim” teqez jahrî dixe girara xwe. Heval û hogirê wi yê mirîhezker ê heta wê demê heyran û qurbana wî , di cih de vediguhere dibe neyarê bav û kalan.


Hiş û zên û mejiyê mirîhezkeran tim û tim li ser miriyan e. Bi serkeftiyên wan dilşad, bi têkçûyînên wan xemgîn dibin.


Frensî wan wek “kartolmirov” ( l’homme en pomme de terre) jî binav dikin; ji ber ku ew pesnê xwe bi yên di bin erdê veşartî didin, sermiyana wan bin erd e. Ma seriyên kartolan ên tên xwarin, ên tije vîtamîn û proteîn jî di bin axê de nînin? çawa ku pelên kartolan ên li ser axê bi alkolît ên bi jahrî ne û mirov û sewal devê xwe nadinê, kartol-mirov çiqas qenc û zana û qehreman dibin bila bibin ji mirovên li ser axê dûr disekinin, gelek caran neyartiya wan dikin, diranan diquricînin...

Mirîhezkeriya siyasî di çanda Tirktiyê de pir girîng e. Çi lehengên derew çi yên rast, hebûna tirktiyê bi miriyan ve girêdayî ye. Tirk kî dibe, çi dibe bila bibe navekî - di çîrok û xewroşkan de jî derbas bibe ne xem e- dîrokî yê ji Asyaya Navîn li ber guhê wan ketibe derheqê wî de yek hatibe gotin ew dikin hezar û jê lehengekî palîwan diafirînin û şev û roj pê dipesinin. Çavê wan babaegîdên li ser sergoyan nan digerin, nivîskarên xwedî Nobel ên ji tirsa mirinê welat bi welat penaber in, lehengên li serê çiyayan destanan dinivîsin, dê û bav ên xizan û belengaz ên ewqas şêr û piling in ku her meh bi çend quruşan abora deh nifûsan dikin nabînin. Ew miriyan ewqas mezin dikin ku wan ji binî ve ji taybetmendiyên mirovatiyê dişon, dikin şûna melaîketên pîroz ên bê dev û bê qûn...


Miriyên wan bi hev re jintî û mêrtî jî nakin: Ew bi fermana Rebê jorîn dibin xwedî zar û zênç. Bi nîqaşên dawîn ên derbarê padîşahên Osmanî de kenê guran tê. Ew, an camêrên doxînsist û araqxwur û kujerên zarokan, îro dikin şûna pêxemberan û didin ser seran û ser çavan...


Îcar em werin ser mirîhezkeriya me Kurda...


Gelê Kurd ev çil sal e ji zarokên xweyên şîrhelal lehengên kezebpola diafirîne û di riya azadî û serxwebûnê de wan dike şehîd û li serê çiyayên Kurdistana şirîn yeko yeko direşîne. Heke mirov lahzekî hişê xwe komî serê xwe bike û şert û merc û rastiya cihanê û ya Tirkiyeyê baş bifikire, saw dikeve laş û giyan; agir û alav dikeve dil û can... Ev sih sal e artêşên herî giran ên cihanê bûne yek, cahşên me yên dirînde jî xwe dane ser, jîtem û jît û tîmên taybet û netaybet ên tirko jî sîra ser; dîsa jî li ber şêrên azadiyê nikarine bibin bend û çeper, lê ji bela mirîhezkeriyê hin Kurdên me wan napejirînin wek meqbûl û muteber...


Gelo destan tenê li çiyayan têne afirandin û jiyandin, lewma mirîhezkerên me çavên xwe digerînin nagerînin leheng û qehremanên xwe nabînin?


Na, na, hezar car na... Di her kolanên Kurdistanê de welatparêzek serî daye ber neyar hêj berxwedêr û çalak û jîndar, ji her malek şehîdek xwînxwar nediyar, di sed bajar û bajarokan de şaredarên ji pest û prkûtiyên dewleta dagirker bêzar lê bo xizmeta gel dîsa jî li ser kar, di televîzyon û radyon û rojname û kovaran de rojnamevan û nivîskarên şev û roj şiyar, evqas pirtûk û kovar û niviskar, di her zîndanek de bi sedan girtiyên bo azadiyê sondxwar...


Mirîhezkerên me re hebe tunebe mirî û mirî: Ew, ji Kawayê hemdem ê “li Îmraliyê dîl” re her du çavên xwe hişk girêdidin, ji bo yê Zagrosan ê çar hezar sal berê hatiye çûye şîne digirin, reş girêdidin.
                                                                                                           Mamoste Marûf

Carek din Candaş Tolga,

        
Dora pêşîn ez bi sonda qesemê îdia dikim dibêjim; tiştên ku min derheqê Candaş Tolga IŞIK de çend roj berê nivîsîbûn gelek kêm bûn ne zêde bûn û ji serî heta dawî jî rast bûn…

Ez beriya nivîsê, bi gotina du şahedan jî nemam; min telefonî "camêrekî kaxizmanî yê biewle yê di warê malbata wî de xwedî agahî" jî kir û jê pirsa Candaş û malbata wî kir. Bi rastî, gelek tişt hebûn, lê bona ku dilê wî yê , ji ber "kirasê kurdayetiyê ku Rebê Jorîn bi sitû ve kirî bi xedarî birîndar"  pir neêşe min ew bincil kirin, nenivîsandin…

Hin agahî yên ku ketibîn ber destê min jî diketin ber zagonên dewleta Tirk, lewma ez ji nivîsandina wan jî dûr sekinîm. Camêr rûyê xwe reş kiriye û bo nivîsa min gotiye “ ji înternetê hatiye berhevkirin !”

Ma rebeno nizane ku kurdayetiya wî û şêxtiya wî berê jî di înternetê de hebûya bi wî  ewle nedibûn; wî di Posta û  di TV8'ê de nedikirin pasvanê ( bekçî) şevê jî...

Ji kerema xwe re rûpel bi rûpel înternetê serobino bikin, ka xeynî gotinên min, li ser jiyana wî ya takekesî ti nivîs hene?

Bi nivîsandina wê gotarê mirazê min ew bû ku bi raya giştî ya Kurda re bidim zanîn ku mirov bi nijadkî çiqas kurd be jî, gava kesayetî biderize dibe neyar û xerîbê gelê xwe…

Gotina min ew bû ku, divê Kurd zarokên xwe li ser bingeheheke kurdewarî, bi rabûn û rûniştandina neteweyî, di nav sazî û rêxistinên Kurdistanî de mezin bikin; hêj di piçûkatiyê de evîna gel û welêt bikin dilê wan; da ku ew di xortanî û ezebiya xwe de wek Candaş Tolga nebin para devê neyar û çavnebaran.

Peyama ku min xwestibû bidim keç û xortên Kurda jî ev bû ku; zewaca bi biyaniyan re, ya ku dagirker dibêjin “wek goşt û neynok me bi hev re dizeliqîne” ne xêra gelên bindest e û zewacên tevlihev bi piranî ji bo dîl û rebenên "bê dewlet" û "bê nasname" dibe aşê bişaftinê û zarokên wan dide ber xwe dihêre ; ji wan cinawirên wek Candaş û Bedretîn Dalan û Cemal Kûtay diafirîne…

Gotina min a dawîn jî ji ronakbîrên me re be: Gelî xêrxwazan,

hişmendî û perwerdeya gel deynê stûyê we ronakbîran e.

Divê hûn wek bijîşk û psîkolog û sosyolog û nivîskar û siyasetmedar, li ser tevna asîmîlasyonê serê xwe biêşînin û gelê xwe şiyar bikin… Bi serê we bikim, ev lehî û tofan, gelê Kurd daye ber xwe paxiş dike…

Heke hûn, wek îro, li peyî nîqaşên rojane bikevin û plansaziya pêşerojê nekin, "planên bêyom ên dagirkeran ên li paş perdeyê"  biser dikeve û ûrtê we bi xwe jî kor dibe; hûn bi tena serê xwe rût û repal li rasta vê meydanê dimînin û dimînin.